In een aantal Europese landen wordt de gevestigde orde momenteel uitgedaagd door populistische politici die groeiende aantallen kiezers aanspreken. Ze worden door andere partijen verketterd, maar tegelijkertijd is er sprake van nog een andere reactie. Deze partijen nemen namelijk standpunten van de populisten over omdat ze de electorale bui zien hangen.

In de wereld van de radicale islam blijken dezelfde mechanismen werkzaam te zijn. Enkele jaren nadat de voormalige Sovjet-Unie uit Afghanistan was vertrokken, kwam dit land onder controle van de taliban, die er een islamitisch emiraat stichtten. De taliban hadden een lokale agenda die zich tot Afghanistan beperkte. Talibanleiders zeiden altijd dat het verdrijven van de NAVO uit Afghanistan hun voornaamste doel was. Vooral in de Verenigde Staten gingen er daarom stemmen op die zeiden dat er met deze taliban te onderhandelen viel.

Op 20 januari gaven de taliban echter een video uit met een geheel andere boodschap. Moslims werden er allereerst aan herinnerd dat de jihad een religieuze plicht was. Belangrijker was dat er in deze video gezegd werd dat het uiteindelijke doel van de taliban het „vestigen van een islamitische staat op aarde” was. Je zou bijna denken dat het hier een propagandafilm van Islamitische Staat betrof.

Decennialang hebben niet alleen radicale islamisten maar ook vreedzame moslims gedroomd van een kalifaat. Voor soennitische moslims was een wereld zonder kalifaat een historische abnormaliteit. Zoiets als een Rooms-Katholieke kerk zonder Vaticaan. In de nieuwe wereldorde leek zo’n kalifaat echter een anachronisme te zijn geworden. Totdat in juni 2014 IS-leider Bagdadi plots zo’n kalifaat proclameerde.

Ondanks dat veel radicale salafisten dit IS-kalifaat afwezen, was er een nieuwe dynamiek ontstaan. IS had laten zien dat zo’n kalifaat niet langer onmogelijk was. Met als gevolg dat islamitische organisaties wereldwijd hun doelstellingen gingen bijschaven. Zoals bijvoorbeeld de taliban.

Momenteel woedt er een felle strijd om IS uit het Iraakse Mosul te verdrijven en de dagen van IS zijn daar waarschijnlijk geteld. Toen de organisatie in 2014 de verovering van Mosul voorbereidde, moet men binnen IS hebben beseft dat de stad uiteindelijk ook weer verloren zou gaan. Enkele duizenden IS-strijders konden immers onmogelijk een miljoenenstad blijvend controleren en de oorlog winnen tegen een internationale coalitie.

Mét de verovering van Mosul en het uitroepen van een kalifaat schiep IS echter een precedent, waardoor de meetlat voor islamitische groeperingen wereldwijd hoger werd gelegd.

Van al-Qaida is vaak beweerd dat ze verslagen was, maar anno 2017 blijkt de organisatie nog springlevend. IS, dat begon als de Iraakse tak van al-Qaida, zal een soortgelijk traject doorlopen, ook al wordt zijn fysieke structuur in Irak en Syrië vernietigd.