Het moet afgelopen zijn met televisieprogramma’s waarin jongeren zich helemaal volgooien met drank, aldus de alcoholbranche enkele jaren geleden. Vooral Oh Oh Cherso, een programma dat jongeren die in het buitenland vakantie vieren op de voet volgt, moest het ontgelden. Het programma confronteert jongeren met beelden waaruit blijkt dat heel veel alcohol drinken de norm is, zei directeur Peter de Wolf van Stichting Verantwoorde Alcoholconsumptie (Stiva) destijds. De stichting riep omroep RTL ertoe op zijn „maatschappelijke verantwoordelijkheid” te nemen en te stoppen met het programma.

Promovendus Daalmans heeft een dochtertje van twee. Zou zij later naar een programma als Oh Oh Cherso mogen kijken? „Ja hoor”, zegt ze resoluut. „Hoewel ik het programma smakeloos vind en je er wellicht niet alleen goede dingen van opsteekt, bevat het absoluut morele lessen. Als je het hele programma kijkt, zie je dat ook het vele drinken wordt afgekeurd. De alcoholconsumptie had prettige gevolgen voor de gasten in de villa, zegt de cynische voice-over. Vervolgens worden beelden van de dag erna vertoond waarop je ziet hoe belabberd de jongeren zich voelen.”

Voor haar onderzoek bekeek Daalmans 837 televisieprogramma’s die ’s avonds tussen 18.00 uur en 24.00 uur (primetime) werden uitgezonden en bracht in kaart hoe moraliteit werd verbeeld. Ze ontdekte dat programma’s voortdurend thema’s communiceren van wat de samenleving als geheel het meest belangrijk en waardevol vindt: onder meer een goede gezondheid, familie als hoeksteen van de samenleving en veiligheid en orde en rechtvaardigheid die de basis vormen van een geordende samenleving.

Het grote publiek associeert televisie met negativiteit, zegt de onderzoeker. „Het medium zou met zijn morele boodschappen maatschappelijke normen en waarden ondergraven, bijdragen aan seksualisering van de jeugd en materialisme promoten. Ook in de wetenschap wordt deze discussie gevoerd. Maar ik kom na het bekijken van de inhoud van de programma’s tot een andere conclusie. Weliswaar figureren in veel series personages die fout gedrag laten zien. Maar vrijwel altijd wordt dit gedrag bestraft. We zien bijvoorbeeld dat een gewelddadig iemand voor de rechter komt en naar de gevangenis moet. Omdat mensen sociale wezens zijn, leren we daarvan dat dit gedrag niet oké is.”

Daalmans onderzocht ook welke personen het televisiebeeld domineren. Volwassen mannen blijken oververtegenwoordigd.

Dat de inhoud van televisieprogramma’s de maatschappelijke moraal weerspiegelt, komt voor Jan van der Stoep niet als een verrassing. Volgens de lector journalistiek en communicatie aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE) bevestigt het onderzoek verder de rol van televisie als verhalenverteller die morele boodschappen communiceert. „Laat het televisiemakers stimuleren om goede programma’s te maken.”

Het is aan televisieprogramma’s te danken dat mensen aandacht hebben gekregen voor onder meer milieuproblematiek en armoede in de derde wereld, vervolgt Van der Stoep, die vindt dat er over televisie ook veel goeds te melden valt. Van der Stoep vindt wel dat het onderzoek in „algemene termen” spreekt over moraal. „Wat is het ijkpunt? Veel programma’s communiceren onderhuidse boodschappen. Dat je van Oh Oh Cherso ook goede dingen leert doordat fout gedrag wordt afgewezen, vind ik te makkelijk gezegd. Je kunt ook stellen dat mensen wennen aan fout gedrag als ze het elke dag zien. Vloeken is nooit goed, ook al ziet de tv-kijker dat het wordt bestraft. Datzelfde geldt voor het tonen van seks en geweld, hoewel je die zaken natuurlijk ook niet moet verzwijgen.”

Hoogleraar ontwikkelingen in de publieke opinie Henri Beunders (Erasmus Universiteit) is nog niet overtuigd van Daalmans’ conclusie. „Het uitgangspunt van haar onderzoek lijkt te zijn: tv geldt als een platvloers medium, maar er zit meer moraal in dan je denkt. Wat zij onder moraal verstaat, is mij echter onvoldoende helder. Het zijn in elk geval niet de Tien Geboden. In haar onderzoek lees ik dat televisie een platform is waarop vele meningen strijden. Als kijker thuis mag je dan zelf uitzoeken wat je vindt.”

Dat je ook van een programma als Oh Oh Cherso uiteindelijk wel de juiste norm leert, gaat er bij Beunders niet in. „Dat is de conclusie die de wetenschapper zelf trekt. Ik vind dat je daarover geen uitspraken kunt doen als je het niet aan de kijker zelf hebt gevraagd. Die blijft in het onderzoek letterlijk buiten beeld.”

Liever dan programma’s langs een „zelf ontworpen meetlat” te leggen, had de hoogleraar gezien dat Daalmans cultureel antropologisch onderzoek had gedaan door een maand in te trekken bij een gezin om hun omgang met de beeldbuis te observeren. „Kijk waar ze naar kijken en hoe ze erover praten. Dat zou verhelderende inzichten kunnen geven over televisie en moraal.”