Dat bleek woensdag uit een onder­zoek onder schoolbesturen door bureau Oberon. Zelfs in de categorie scholen die het hardst getroffen worden door de leerlingendaling (ten minste 30 procent krimp binnen tien jaar), heeft 
21 procent geen plan klaarliggen.

Staatssecretaris Dekker (Onderwijs) vindt dat deze scholen weglopen voor hun verantwoordelijkheid. „Nog lang niet overal wordt de urgentie voldoende gevoeld om over de eigen schaduw heen te stappen wanneer krimp om actie vraagt”, reageert hij desgevraagd. Als besturen niets doen, nemen ze volgens hem het risico dat op een aantal plaatsen op korte termijn bepaalde scholen of schoolsoorten verdwijnen.

„De schoolbesturen zijn aan zet om dit te voorkomen: zij moeten hun publieke taak boven hun particuliere belangen stellen en samen zorgen voor een goed onderwijsaanbod”, zegt Dekker. „Soms kan dat betekenen dat ze scholen of afdelingen moeten overdragen aan een ander bestuur.”

CBS-prognose

Nederland telt in 2023 volgens het CBS zo’n 1,4 miljoen basisschoolleerlingen. Dat is 5 procent minder dan nu. De meeste schoolbesturen (70 procent) maken leerlingenprognoses voor hooguit vijf jaar, blijkt uit het onderzoek van Oberon. Slechts een kwart kijkt tien jaar of verder vooruit.

Staatssecretaris Dekker stuurt binnenkort een rapportage leerlingendaling naar de Tweede Kamer. Het onderzoek van Oberon is daar onderdeel van. Dekker gaat „schoolbesturen die het laten afweten op hun verantwoordelijkheid wijzen.”

Aantrekkelijk

Per saldo blijft het aantal leerlingen in Nederland de komende jaren flink afnemen. Scholen kunnen proberen zichzelf aantrekkelijker te maken. Dat is vaak een eerste reflex van besturen. Een school kan bijvoorbeeld kiezen voor een ander profiel, een duidelijker identiteit, een nieuw onderwijsconcept.

Staatssecretaris Dekker heeft een aantal maatregelen in gang gezet om scholen daartoe te stimuleren. Zo heeft hij de wetgeving versoepeld voor het stichten van zogeheten samenwerkingsscholen. Dat zijn scholen waarin bijvoorbeeld openbaar en christelijk onderwijs fuseren tot één nieuwe school, waarin beide identiteiten vertegenwoordigd zijn.

Maar voor sommige richtingen is zo’n constructie geen optie. Zo ziet voorzitter J. Westert van de vrijgemaakt gereformeerde scholenkoepel LVGS zelden een van zijn scholen fuseren met een school van een andere denominatie. Hij kent daar slechts één voorbeeld van. „In Wezep zijn een gereformeerde en een orthodox-christelijke basisschool gefuseerd omdat beide niet zelfstandig konden voortbestaan.”

Vrijgemaakt gereformeerde scholen kiezen er op dit moment vooral voor zich te richten op een brede groep ouders die kiest voor „bewust christelijk onderwijs”, zegt hij. Als dat niet lukt, zullen eerder vestigingen gesloten worden dan dat ze fuseren met andere richtingen, aldus Westert.

Besturen willen namelijk inhoud blijven geven aan hun opdracht om expliciet christelijk onderwijs te bieden. „Bij sluiting van een school moet je altijd overleggen met ouders”, zegt Westert. „Aan hen is dan de keuze om hun kind naar een gereformeerde school verderop te sturen, of om te kiezen voor een andere school.”

Middelbare school slankt af

De krimp in het voortgezet onderwijs loopt acht jaar achter op die in het basisonderwijs. Toch neemt het aantal leerlingen ook op middelbare scholen af. Van de besturen in het voortgezet onderwijs verwacht 12 procent de komende vijf jaar een school te moeten sluiten of te moeten fuseren, blijkt uit onderzoek van bureau Oberon; 21 procent denkt een vestiging (vmbo, havo of vwo) te moeten afstoten. Net als in het basisonderwijs heeft 30 procent geen plan klaar­liggen om de leerlingendaling op te vangen.