Te grote scholen lopen het risico niet doelmatig te werken. Ze hebben veel personeel dat niet voor de klas staat en door een gebrek aan concurrentie is er geen prikkel om beter te presteren.

Dat schrijft de Onderwijsraad in het advies ”Bureaucratisering in het onderwijs”. Als scholen samengaan, kan dit tot besparingen leiden, bijvoorbeeld op gebouwen of door goedkoper administratief personeel, dat taken van duurbetaalde leidinggevenden kan overnemen. Maar bij te sterke groei kan de schaal te groot worden om de kosten in de hand te houden.

Daarom moet de overheid aandringen op een ”fusiepauze” en onderzoeken of een samensmelting van scholen tot een onverantwoorde monopoliepositie in een regio leidt, net zoals de Nederlandse Mededingingsautoriteit dat in het bedrijfsleven doet.

In het onderzoek naar bureaucratisering vroeg de Onderwijsraad het Instituut Onderzoek Overheidsuitgaven (IOO) na te gaan hoe het onderwijsbudget wordt uitgegeven. Het instituut concludeerde dat in de jaren ’90 extra geld niet bij leraren, leerlingen en studenten terechtkwam, maar vooral bij managers, beheerders en administratief personeel.

In het hoger onderwijs waren deze kosten voor overhead het hoogst (53 procent), in het basisonderwijs het laagst (11 procent). Vanaf 1995 ging er wel weer geld naar het onderwijs zelf, vooral naar leerlingen die veel aandacht nodig hadden, maar de administratie daarvan kostte veel.

De rijksoverheid mag dan wel veel taken uit handen geven, tot minder bureaucratie hoeft dat niet te leiden, aldus de Onderwijsraad. Lagere overheden en scholen krijgen meer verantwoordelijkheden, maar moeten ook meer uitgeven om deze waar te maken. Zo zijn ze meer kwijt aan het eigen beheer van gebouwen en het afleggen van verantwoording over het overheidsgeld dat ze meer naar eigen inzicht mogen besteden.

Bovendien betekent het terugtreden van de centrale overheid niet dat zij minder geld gaat uitgeven. Het ministerie van Onderwijs geeft meer uit aan uitvoerende instellingen als de IB-Groep (studiefinanciering) en de Inspectie van het Onderwijs.

Daarom wil de Onderwijsraad dat bij elke beleidsmaatregel wordt bekeken of de baten tegen de kosten opwegen. Omdat scholen met verplichtingen vanuit verschillende hoeken (meerdere ministeries en uitvoerende organen) te maken krijgen, moeten die in samenhang worden getoetst op het papierwerk dat eraan vastzit.

Een woordvoerder van het ministerie van Onderwijs meldde maandag dat het departement al flink aan het snijden is in overbodige regels. Bovendien wordt eveneens streng bekeken of nieuwe regelgeving niet te veel bureaucratie oplevert. De aanbevelingen van de Onderwijsraad ziet het ministerie dan ook vooral als een aanbeveling om zo verder te gaan.