Nederland betaalt Oekraïne niets voor de 139 tekeningen en 3 prenten, maar zal Oekraïne wel helpen op het gebied van museummanagement. En een bevoorrechte handelspositie bij de Europese Unie ligt in het verschiet.

Het bezoek van premier Balkenende aan Kiev stond eerder gepland voor 22 maart, maar werd toen uitgesteld wegens het overlijden van prinses Juliana. Balkenende sprak maandag in Kiev met president Leonid Koetsjma, met premier Victor Janoekovitsj en met de leider van de oppositie, Victor Joesjenko.

Met die oppositie gaat het in de aanloop naar de presidentsverkiezingen in oktober met dank aan de autoritaire president Koetsjma niet goed. Zondagavond werd de zojuist democratisch gekozen burgemeester van de stad Moekatsjeve ontslagen op last van de president. „Dat was onwettig”, zegt Boris Tarasjoek, prominent parlementariër van de oppositie en oud-ambassadeur bij de NAVO en in de Benelux. „Sinds gisteravond heb ik er geen enkel vertrouwen meer in dat de verkiezingen in oktober vrij en eerlijk zullen verlopen”, zegt Tarasjoek. „Koetsjma en zijn getrouwen handelen totaal niet democratisch.” Zes oppositieleden die aanwezig waren bij de burgemeestersverkiezingen zijn volgens Tarasjoek gemolesteerd door speciale politie-eenheden.

Ook NAVO-topman De Hoop Scheffer is aanwezig bij de bijeenkomst. Hij noemt kunst „altijd een van de slachtoffers van oorlog.” Mede daarom is het zo belangrijk dat de NAVO streeft naar stabiliteit en vrede, zegt De Hoop Scheffer. Daarom ook is het van belang dat de NAVO helpt het Oekraïense leger te hervormen en is de inbreng van Oekraïne in Kosovo en Irak van groot belang.

Maar De Hoop Scheffer beaamt volmondig dat er nog „veel te wensen over is” ten aanzien van de persvrijheid, de democratie en de mensenrechten in Oekraïne. „En dan druk ik me mild uit”, zegt de oud-CDA-leider en oud-minister van Buitenlandse Zaken.

Premier Balkenende zegt later dat hij gehoord heeft van het burgemeestersincident en het verder laat uitzoeken. „Maar het klinkt niet goed”, zegt hij.

Ondanks de zorgen over het democratisch gehalte van president Koetsjma stond het bezoek van Balkenende aan Oekraïne grotendeels in het teken van de teruggave van de 139 tekeningen en 3 prenten van de Koenigs-collectie die enkele jaren geleden in Oekraïne werden ontdekt.

Dé Nederlandse expert, conservator dr. A. Elen van het Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, sprak gisteren desgevraagd de hoop uit dat ook Rusland snel zal besluiten tot teruggave van 307 tekeningen. Balkenende is voorzichtiger en spreekt van „moeilijke onderhandelingen.”

De tekeningen zullen de komende maanden te zien zijn in Kiev en in Charkiv. Eind juni verhuizen ze definitief terug naar Rotterdam, waar ze vanaf 9 juli te zien zijn in het Boijmans Van Beuningen.

Onder de kunstwerken bevinden zich tekeningen van Duitse meesters als Hans Holbein de Jonge, Lucas Cranach, Sebald Beham, Christoffel Boxdorfer, Hans Baldung Grien en Wolf Huber.

De waarde van het ’Oekraïense’ deel van de Koenigs-collectie wordt geschat op enkele miljoenen euro’s. De waarde van het ’Russische’ deel is veel groter. Ten eerste omdat het om meer dan het dubbele aantal gaat en omdat er een aantal echte topstukken deel van uitmaakt, van onder anderen Hans Dürer.

Conservator Elen hoopt dat als het staatsbezoek van de Russische president Poetin aan Nederland eind dit jaar doorgaat, Poetin een gebaar zal maken. „Zo’n bezoek zou een hele mooie gelegenheid zijn. Ik ben hoopvol”, zei hij gisteren in de marge van de opening van de tentoonstelling in Kiev.

Elen zag de nog ontbrekende tekeningen in 1993 in Moskou voor het eerst. Ze zaten nog in de originele dozen met lakzegel van het Boijmans Van Beuningen. De Koenigs-collectie bestaat uit 2671 kunstwerken, die door de verzamelaar Franz Koenigs in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw zijn verzameld. Koenigs moest de tekeningen vlak voor de oorlog op last van zijn bank verkopen. De koper, de Rotterdamse zakenman Van Beuningen, werd door de nazi’s onder druk gezet om ze een jaar later te verkopen aan kunstaankopers van Hitler. Van de oorspronkelijk 528 vermiste werken, zijn er binnenkort weer 177 terug in Nederland.