„Zorg goed voor de meubels… Over vier jaar komen we terug.” Zo nam de jonge vrouw van president Grover Cleveland op 4 maart 1889 afscheid van de staf van het Witte Huis. Ze kreeg gelijk. De 22e president van de VS werd ook de 24e. Vier jaar zat ertussen.

De familie Cleveland was tot nu toe de enige die twee keer haar intrek nam in de presidentiële woning. Veel politieke waarnemers verwachten dat de Clintons het tweede gezin zullen zijn. Met dat verschil dat bij de tweede keer niet zoals bij de eerste de man de baas is, maar de vrouw de scepter zwaait. Dat zal even wennen zijn: geen first lady maar een first gentle­man. Al zeggen critici dat het voor Bill Clinton niet zo’n grote overgang is. Ook in de eerste periode, van 1993 tot 2001 toen hij president was, had Hillary zowel letterlijk als figuurlijk de broek aan.

Of de formele rolverwisseling echt doorgaat, zal bij de verkiezingen in november moeten blijken. Komende week wordt tijdens de Democratische conventie in Philadelphia in ieder geval een belangrijke stap gezet op de route naar het Witte Huis. Daar zal Hillary Diane Rodham Clinton officieel worden aangewezen als presidents­kandidaat.

Bits

Hillary is er in de jaren na het verblijf in het Witte Huis niet zachtaardiger op geworden. Mensen in haar omgeving vinden dat ze, inmiddels 68 jaar, bepaald geen lieve oma is. Ze is nog zakelijker dan in 2000. Medewerkers zeggen dat ze veel van zichzelf eist, maar ook van haar assistenten. En als iets naar haar zin niet goed gaat, kan ze „erg bits” uit de hoek komen.

Buitenlandse regeringsleiders die haar tijdens de eerste ambtsperiode van Barack Obama als minister van Buitenlandse Zaken hebben meegemaakt, weten dat ze vasthoudend is. Politieke tegenstanders, Trump voorop, ontmoeten in haar een vinnige, soms bijna valse, tegenstander. Nee, een moeder des vaderlands zal Hillary niet worden.

Dat wil niet zeggen dat er geen waardering voor Hillary Clinton is. Algemeen vindt men haar een bekwaam bestuurder. Dat zegt zelfs een grote groep Republikeinen. Vooral zij die werken in het Capitool zijn overtuigd van haar toewijding. Leden van het Amerikaanse Congres worden vaak ingedeeld in twee groepen: de showpaarden en de werkpaarden. Showpaarden zijn de politici die zich inspannen om in de kijker te komen. Zij zoeken de media, zijn altijd bereid voor de camera een leuke quote te leveren. Voor hun medewerking aan plannen en wetten is het ijkpunt of deze goed zijn voor ronkende krantenkoppen. Werkpaarden doen nauwgezet het parlementaire werk. Zij verdiepen zich in dossiers en gaan niet voor publicitair gewin, maar willen vooral voor een goed, juridisch doortimmerd resultaat bereiken.

„Hillary Clinton is zonder meer een werkpaard”, zegt zelfs Paul Ryan, Republikein en sinds 2015 voorzitter van het Huis van Afgevaardigden. Van partijgenoten in de Senaat weet hij dat de toekomstige presidentskandidaat bij haar werk als senator van 2001 tot 2009 uitblonk in grondigheid.

Dat Hillary Clinton doelgericht te werk gaat, werd vooral zichtbaar in de jaren dat ze minister van Buitenlandse Zaken was. Dat ambt bood Barack Obama haar eind 2008 aan, na zijn verkiezing tot president. Clinton had het bij de voorverkiezingen tegen hem af moeten leggen. Over de loyaliteit van zijn minister kon Obama zeker niet klagen. Loyaal was Clinton, ook al vond ze haar president soms te slap in zijn aanpak.

Buitenlandse regeringsleiders ervoeren tijdens ontmoetingen dat „de dame uit Washington” bepaald niet voor de poes was en geen blad voor de mond nam. Een voorbeeld: ze baarde opzien met een toespraak in januari 2010 waarin zij een vergelijking trok tussen het IJzeren Gordijn en het wel of niet hebben van vrijheid op internet. Chinese politici reageerden gepikeerd, omdat het de eerste keer was dat een hoge Amerikaanse functionaris het nastreven van vrijheid op internet aanduidde als een kernelement van de Amerikaanse buitenlandse politiek.

Dat betekent niet dat er van haar ministerschap alleen successen zijn te melden. Belangrijkste en meest concrete kritiekpunt betreft een aanval van islamitische extremisten op het Amerikaanse consulaat in het Libische Ben­ghazi op 11 september 2011, waarbij de Amerikaanse ambassadeur Christopher Stevens werd gedood. De aanval kwam als een verrassing. Nadien rezen er in de VS veel vragen over de beveiliging van het consulaat. Clinton liet weten daarvoor geheel verantwoordelijk te zijn. Een onafhankelijke onderzoekscommissie oordeelde achteraf dat het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken tekort was geschoten bij het waarborgen van de veiligheid van het Amerikaanse consulaat. Een smet op het blazoen van Clinton.

Affaires

Aanvankelijk had Hillary Clinton helemaal geen zin om het aanbod van Obama om minister te worden te aanvaarden. Belangrijke reden was dat Obama haar tijdens de strijd om de Democratische kandidatuur hard had aangepakt. Uiteindelijk deed ze het toch, mede omdat ze in de politiek actief wilde blijven, zodat ze wellicht bij een volgende presidentsverkiezing een nieuwe poging kon wagen. Berekening dus.

Berekenend is Clinton zeker. Algemeen is dat ook de verklaring voor het feit dat ze haar man Bill trouw is gebleven nadat in 1998 aan het licht was gekomen dat hij een affaire had gehad met Monica Lewinsky. Het was niet de eerste keer dat hij zijn handen niet thuis had weten te houden. Zo had hij twaalf jaar lang een affaire met zangeres Gennifer Flowers en –later– iets met Paula Jones, ambtenaar bij de staat Arkansas.

Hillary Clinton wist dus heel goed dat Bill echt niet deugde. En dat pikte ze ook niet. Niemand geloofde dat toen Bill kort na het openbaar komen van de affaire-Lewinsky per ongeluk zijn hoofd had gestoten en daarom een forse wond had opgelopen. Iedereen vermoedde dat Hillary Clinton hem met een hard voorwerp te grazen had genomen, en de staf van het Witte Huis wist het zeker. Maar ondanks die boosheid bleef Hillary bij haar man. Want de politieke carrière telde: die van haar man en die van haarzelf. Dat ze daardoor zelfs de smaad en hoon van de feministen –met wie ze zich zeer verbonden voelde– over zich afriep, nam ze op de koop toe.

Risico’s

Eén doel stond de first lady nog voor ogen. Zij wilde president worden. Daar moest alles voor wijken. En ze lijkt, na een eerste mislukte poging in 2008, nu een redelijke kans te maken. Al kan er nog van alles gebeuren.

Er zijn risico’s. Wanneer de spanningen tussen blank en zwart verder oplopen, kan dat vervelende gevolgen hebben voor Clinton. Zij kan rekenen op de steun van de niet-blanken, maar de blanken vormen nog altijd de meerderheid in de VS. Velen van hen voelen zich meer thuis bij de harde woorden van Donald Trump dan bij de softere toon van Hillary.

Problematischer is een affaire rond e-mailverkeer. In de tijd dat ze minister van Buitenlandse Zaken was, heeft Clinton haar onbeschermde server, thuis in New York, gebruikt voor officieel berichtenverkeer. Voor het gemak. Dat is ongebruikelijk en volgens een aantal deskundigen ook niet zonder risico. Daar is onderzoek naar gedaan. Inmiddels heeft de FBI besloten haar van vervolging vrij te stellen omdat de inlichtingendienst ervan overtuigd is dat Hillary Clinton dit zonder opzet heeft gedaan. Maar daarmee is de kous niet af. Congresleden willen weten of ze heeft gelogen tijdens de ondervraging over de e-mailaffaire. En Buitenlandse Zaken gaat verder met een eigen onderzoek.

Duidelijk is dat de Republikeinen dit breed uit zullen meten. Tijdens de conventie, deze week in Cleveland, werd gesuggereerd dat Clinton achter de tralies moet of zelfs moet worden opgehangen. ”E-mailgate” blijft als een zwaard van Damocles boven haar hangen. Daar speelt ook in mee dat de Clintons al de naam hebben dat ze niet brandschoon zijn. Moeiteloos zijn er grotere en kleinere kwesties uit het verleden op te halen waaruit blijkt dat ze soms wel erg gemakkelijk met de feiten omgaan.

Ethiek

Hoewel de (geruchten over) deze kwesties meespelen, zijn ze niet de belangrijkste reden voor conservatieven en de meeste evangelicals om te gruwen bij de gedachte dat Clinton straks (mogelijk) zal verhuizen naar Washington. Ze mag dan voor de linkse Democraat Bernie Sanders en zijn aanhang te veel vasthouden aan het oude, voor de conservatieven is Hillary Clinton een van de gangmakers van progressiviteit. Het voornaamste verwijt van hen is dat ze een voortrekkersrol heeft gespeeld bij het afbreken van oude waarden. En de grote angst is dat ze dat nog voortvarender zal doen als ze straks president zou zijn.

De voorbeelden van haar progressieve opvattingen liggen voor het oprapen. Sinds de jaren zeventig heeft Hillary Clinton zich geprofileerd als feministe. In verschillende interviews heeft ze met een zeker dedain gezegd niet als gehuwde vrouw alleen maar thuis koekjes te willen bakken en thee te drinken. Zij wilde carrière maken. Daarbij riep ze andere vrouwen op dat voorbeeld te volgen. Die moesten opkomen voor hun eigen baan en eigenbelang.

Voor evangelicals en conservatieven zou dat nog te accepteren zijn, maar niet de consequentie die Clinton daaraan verbond op het punt van gezinsvorming. Ze is al jaren voorvechtster van een liberale abortuspraktijk. Vrouwen moeten keuzevrijheid hebben: ”prochoice” in plaats van prolife. Organisaties die vrouwen in nood helpen van het kind af te komen, kunnen rekenen op haar steun.

Een tweede belangrijk ethisch punt is de homo-emancipatie. Op dat terrein heeft Hillary in 2013 een zwaai gemaakt. In 1996 stond ze –in ieder geval publiek– achter haar man die toen zijn handtekening zette onder de Defense of Marriage Act. In die wet werd het huwelijk gedefinieerd als een relatie tussen één man en één vrouw. Drie jaar geleden zwenkte Hillary Clinton en zei ze dat elk stel, ook een homopaar, het recht moet hebben om een relatie aan te gaan in welke juridische vorm dan ook. Sindsdien heeft ze bij elk discussiepunt rond het homodossier het meest progressieve standpunt ingenomen.

Nu steeds duidelijker wordt welke verstrekkende consequenties de erkenning van het homohuwelijk heeft, zijn conservatieve en evangelicals beducht dat de trein naar totale, geformaliseerde normloosheid in een nog hogere versnelling zal doordenderen als Hillary Clinton de sleutel van het Witte Huis in handen heeft.

Hillary Clinton mag dan zeggen kerkelijk meer meelevend te zijn dan haar rivaal Donald Trump (ze behoort tot een methodistenkerk), voor evangelicals is ze gevaarlijk. Alleen jongere evangelicals voelen zich soms met haar verwant. Maar de meerderheid van de evangelicals voelt mee met de opmerking van Ben Carson tijdens de Republikeinse conventie dat Hillary Clinton een bondgenoot is van de duivel. Kiezers die hun stem geven aan Clinton verwijt hij hun van God gegeven verstand niet te gebruiken. „Ze doorzien niet welke consequenties het heeft als Hillary Clinton president wordt. Vergeet niet dat ze met de benoemingen van opperrechters voor vele jaren de toon zal zetten.”

Het verzet van evangelicals en conservatieven is er. Toch verhindert dat niet dat Hillary Clinton een goede kans maakt om de nieuwe president te worden. Bij het kiezerskorps van de Democraten heeft ze vertrouwen, ook bij de progressieven die aanvankelijk kozen voor haar oudere, maar zeer vurige rivaal Bernie Sanders. Door een paar eisen van hem in te willigen, is de eenheid in de partij hersteld. Die eenheid missen de Republikeinen, al blijkt lijm met het label Hillary een goed plakmiddel om de eenheid binnen de Republikeinse Partij te herstellen. Maar daarmee is het verslaan van Hillary Clinton zeker nog niet gegarandeerd.

Ongewis

Overigens betekent dit niet dat de Democratische presidentskandidaat op haar lauweren kan rusten. Ze heeft de komende maanden een heftige strijd te voeren. De geschiedenis heeft geleerd dat een forse voorsprong snel kan slinken. In 1988 stond de Democratische kandidaat Michael Dukakis met 17 procentpunten voor op zijn Republikeinse rivaal, George H. W. Bush. Dukakis nam even vakantie. Tijdens zijn pauzeperiode slonk zijn voorsprong tot nul, mede omdat de Republikeinen een smerige campagne voerden. Bush werd uiteindelijk gekozen en Dukakis verdween voorgoed van het politieke toneel. Verkiezingen kunnen blijven verrassen.