Wanneer een staatsgreep kans van slagen wil hebben, is het een eerste vereiste dat de zittende president en premier in preventieve hechtenis worden genomen. Dat mislukte echter. De Turkse president Erdogan en diens premier Yildirim waren in staat om via hun mobiele telefoons met Turkse televisiezenders te bellen en hun aanhang op te roepen de straat op te gaan. De coupplegers bleken vervolgens niet te zijn voorbereid op dit scenario.

Erdogans autoritaire beleid pola­riseerde de Turkse samenleving. Zijn recente aankondiging dat hij de miljoenen Syrische vluchtelingen in het land de Turkse nationaliteit wilde geven, riep in Turkije veel weerstand op. Erdogan heeft buurland Syrië herhaaldelijk gedreigd met een Turkse militaire inval. Dat gebeurde echter nooit. Er doen hard­nekkige geruchten de ronde dat Turkse generaals dit geweigerd zouden hebben. Dat wees weer op controverse tussen Turkse militairen en politici.

Het meest funeste dat gepolariseerde samenlevingen kan overkomen, is een tweedeling binnen het leger. Dat vormt vrijwel altijd een recept voor toekomstig geweld.

Het overkwam Jemen in 2012, toen een groot deel van het leger weigerde de eed van trouw af te leggen aan de toenmalige nieuwe Jemenitische president Hadi. Ze bleven loyaal aan ex-president Ali Abdullah Saleh. De diverse leger­facties gaven daarop militaire steun aan rivaliserende politieke groeperingen.

Alles wijst erop dat een dergelijke scheuring ook heeft plaatsgehad binnen het Turkse leger. Een niet-onaanzienlijk deel van het leger was verantwoordelijk voor de mislukte staatsgreep van vrijdag. Of ze wel of geen banden onderhielden met de in het Amerikaanse Pennsylvania wonende Turkse geestelijke Fethullah Gülen, is hierbij van onder­geschikt belang.

De Turkse regering zal de komende periode het leger nodig hebben om de orde in het land te herstellen. Het onderlinge wantrouwen is echter gezaaid. Welke elementen binnen het Turkse leger zijn nog te vertrouwen?

Het illustreert dat Turkije in het Midden-Oosten en binnen de NAVO een onvoorspelbaar risico is geworden. Op politiek gebied bleek dit door de nieuwe Turkse toenadering tot Israël en Rusland. Na jarenlang Israël gedemoniseerd te hebben, verklaarde Erdo­gan opeens dat de Joodse staat een belangrijke bondgenoot was. Dat kon hij zelfs aan zijn meest fervente aanhangers nauwelijks verkopen.

Erdogans vrijwel gelijktijdige knieval voor Poetin versterkte het beeld van een buitenlands zigzagbeleid.