Ook de commandant van het derde leger Erdal Öztürk is aangehouden wegens betrokkenheid bij de coup. Hem wordt hoogverraad ten laste gelegd. In totaal zijn er bijna drieduizend militairen die een rol zouden hebben gespeeld gevangen genomen.

Minister van Defensie Fikri Isik zei zaterdagavond dat de putsch is verijdeld en dat er geen plaatsen meer zijn waarover de regering geen controle heeft. Hij sloot niet uit dat er toch nog ergens verzetshaarden zijn of ontstaan. In navolging van premier Binali Yildirim riep hij de aanhang van president Erdogan op om op straat te blijven en op elke vorm van dreiging te letten.

Slachtoffers

De Turkse autoriteiten hebben tot nu 2839 militairen opgepakt die zouden hebben deelgenomen aan de poging tot staatsgreep in het land. Het dodental is opgelopen tot 265 en meer dan 1100 mensen raakten gewond. 161 van de doden zijn regeringsgezinde veiligheidstroepen of burgers. Daarbij komen 104 gedode rebellerende militairen, liet de Turkse premier Yildirim weten. Onder hen zijn zo’n twintig mensen die de nachtelijke staatsgreep in Turkije bedachten, nog eens dertig raakten gewond, aldus de premier op een videoconferentie.

Volgens Yildirim worden er nog steeds aanhoudingen verricht, maar is de situatie volledig onder controle. Degenen die de ruggengraat vormden van de couppoging zitten vast, zei hij.

De Verenigde Staten doen er met de Turkse autoriteiten alles aan de luchtmachtbasis Incirlik bij Adana zo snel mogelijk weer operationeel te krijgen. De regering van Erdogan heeft het Turks luchtruim gesloten voor militair vliegverkeer wegens de mislukte staatsgreep. „In de tussentijd past het centraal commando van de VS de vliegacties in de strijd tegen Islamitische Staat aan om te zorgen dat het verlies aan effect klein blijft”, zei de woordvoerder van het Pentagon Peter Cook zaterdag.

Rechters

De Turkse autoriteiten hebben na de mislukte poging tot staatsgreep van militairen 2745 rechters van hun taak ontheven. De Turkse regering schrijft de couppoging toe aan aanhangers van de in de Verenigde Staten woonachtige geestelijke Fethullah Gülen, een rivaal van president Recep Tayyip Erdogan. Die aanhangers bevinden zich volgens het kamp van Erdogan ook in de media en de rechterlijke macht. Gülen ontkent betrokkenheid. De macht dient via eerlijke verkiezingen te worden verkregen, niet door geweld, liet hij in een verklaring weten.

Mustafa Karadag, de voorzitter van de Turkse vereniging van rechters (Yargiçlar), heeft de autoriteiten er zaterdag van beschuldigd de mislukte staatsgreep te gebruiken om critici binnen de gerechtelijke macht uit te schakelen. Er zijn niet alleen mensen opgepakt die vermoedelijk achter de coup stonden, maar ook tegenstanders van president Recep Tayyip Erdogan die niets met de poging de regering ten val te brengen van doen hebben. Volgens Yargiçlar zijn er in Turkije in totaal tussen de 14.500 en 15.000 rechters werkzaam.

Uitleveringsverzoek

De Verenigde Staten willen een uitleveringsverzoek voor Gülen, die al jaren in zelfgekozen ballingschap in de VS woont, best in overweging nemen. De Turkse regering moet dan wel bewijzen van Gülens betrokkenheid overleggen die hard genoeg zijn, zei de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry zaterdag in Luxemburg. Een Turks uitleveringsverzoek heeft de VS nog niet bereikt, voegde Kerry eraan toe.

Kerry zei dat de VS iedere poging een democratisch gekozen leider af te zetten afwijzen. Als er verandering moet komen, moet dat gebeuren via een grondwettelijk proces. Kerry zei ook dat de militaire samenwerking met NAVO-bondgenoot Turkije onaangetast is. Turkije vervult een belangrijke rol in de door de VS aangevoerde strijd tegen de groep Islamitische Staat in Syrië en Turkije.

EU achter democratische regering

De EU roept op tot „een snelle terugkeer naar de constitutionele orde in Turkije”. In een gezamenlijke verklaring van zaterdagmorgen zegt EU-buitenlandchef Frederica Mogherini: „Turkije is een belangrijke partner voor de Europese Unie. De EU staat volledig achter de democratisch verkozen regering, haar instellingen en de rechtsstaat.”

EU-‘president’ Donald Tusk wees zaterdagmorgen na afloop van de EU-Azië-top in Ulaanbaatar, Mongolië, op „de dramatische gebeurtenissen die de wereld de afgelopen dagen hebben opgeschud: de aanval in Nice en de militaire couppoging in Turkije. Laat de boodschap van solidariteit van onze hele gemeenschap tegen het licht van terrorisme en geweld een belangrijke boodschap voor de wereld zijn.”

Schoonmaak

Legereenheden loyaal aan president Recep Tayyip Erdogan zijn zaterdag begonnen met de grote schoonmaak na de militaire couppoging in Turkije. Die mislukte mede doordat Erdogan de bevolking opriep de straat op te gaan. Daaraan werd massaal gehoor aangegeven. Regeringsgetrouwe troepen en de politie sloegen met succes terug.

Tientallen militaire rebellen verlieten hun pantservoertuigen en gingen er vandoor. Een aantal vloog per helikopter naar Griekenland en vroeg politiek asiel aan. Onvoorspelbaar

Nederlanders die in Turkije zijn moeten nog steeds extra alert zijn en samenscholingen, mensenmassa’s en demonstraties mijden. Dat advies heeft het ministerie van Buitenlandse Zaken zaterdagmiddag gegeven. Het advies om zoveel mogelijk binnen te blijven, blijft van kracht.

In Ankara en Istanbul is het nu rustiger maar toch geldt nog steeds het advies om er enkel heen te reizen als het strikt noodzakelijk is, zegt het ministerie. Dat ook nog zegt dat de situatie in heel Turkije nog steeds onvoorspelbaar is.

Doodstraf

Amnesty International heeft zaterdag gewaarschuwd tegen herinvoering van de doodstraf na de mislukte militaire staatsgreep in Turkije. „Turkije heeft zich verenigd om de rechten tegen een vermeende junta te verdedigen”, liet Turkije-expert van Amnesty Andrew Gardner via Twitter weten. Herinvoering van de doodstraf zou deze „overwinning” weer tenietdoen, zei Gardner.

Aanhangers van president Recep Tayyip Erdogan riepen tijdens demonstraties tegen de couppoging van een deel van de strijdkrachten in spreekkoren op tot de doodstraf voor de putschisten. Ook vanuit de regeringspartij AKP klonk de roep om een debat over de doodstraf voor de coupplegers.

Premier Binali Yildirim zei zaterdag in antwoord op vragen van journalisten dat de doodstraf in Turkije uit het wetboek is geschrapt. Maar hij voegde eraan toe dat „aanvullende maatregelen” worden overwogen om zulke ‘waanzinnigheden’ in de toekomst te vermijden.

Legerleider

Het hoofd van de strijdkrachten van Turkije is gered nadat hij was gegijzeld tijdens de nachtelijke couppoging. Dat zei een hoge Turkse functionaris zaterdag. Het lot van legerleider Hulusi Akar was aanvankelijk onbekend. Hij bleek door rebellen te zijn vastgezet tijdens de poging tot staatsgreep. Turkije benoemde daarop Umit Dundar tot waarnemend legerleider. Die liet onder meer weten dat Turkije het hoofdstuk staatsgrepen „voorgoed gesloten” heeft en dat dit nooit meer zal worden heropend.

Griekenland

Een Turkse militaire helikopter is zaterdag in het noorden van Griekenland geland bij de stad Alexandroupolis. De acht bemanningsleden zijn aangehouden, aldus de Griekse politie. Ze worden zondag voor een Griekse officier van justitie geleid. Volgens de Griekse autoriteiten hebben de acht arrestanten politiek asiel gevraagd. Griekenland neemt het asielverzoek in behandeling.

Turkije heeft Griekenland inmiddels gevraagd om de uitlevering van de acht mannen, zo liet de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Mevlut Cavusoglu op Twitter weten.

De Black Hawk-helikopter waarin ze naar Griekenland vluchtten, zal onmiddellijk aan Turkije worden teruggegeven, aldus regeringsbronnen.

Reizen

Bij het ministerie van Buitenlandse Zaken in Nederland zijn in de afgelopen uren honderden telefoontjes binnengekomen van mensen die vragen hebben over de situatie in Turkije. De bellers willen onder meer weten of het nog mogelijk is naar Turkije te reizen of juist uit het land te vertrekken.

Een woordvoerster laat weten dat er uit Turkije tot dusver geen vragen om hulp zijn binnengekomen. Het ministerie adviseert alleen naar Ankara en Istanbul te reizen als het strikt noodzakelijk is.

Het ziet ernaar uit dat er voor reizen naar Turkije zondag minder afhakers zijn dan zaterdag. Van de ruim driehonderd reizigers die voor zondag bij Thomas Cook/Neckermann hebben geboekt, ziet tot dusver 12 procent van de vlucht af, aldus een woordvoerster van de reisorganisatie.

Zaterdag haakte 20 procent van de 1200 cliënten van Thomas Cook/Neckermann af. „Dat er minder mensen afhaken, heeft voor een deel te maken met het feit dat er vanwege het hoogseizoen nauwelijks alternatieven zijn”, weet de woordvoerster „En natuurlijk speelt mee dat de mensen gewoon graag op vakantie willen.”

Voor de reizen in het weekeinde naar Turkije kunnen reizigers kosteloos omboeken. Mensen die hun reis annuleren, krijgen hun geld terug. Maar vanaf maandag geldt dat niet meer.

Parlementsgebouw

Het parlementsgebouw in Ankara is bij de luchtaanvallen door coupplegers zwaar beschadigd geraakt. Op tv-beelden waren zaterdagochtend kapotte ruiten en zware schade aan de muren te zien. Ook het hoofdkwartier van de inlichtingendienst is tijdens de couppoging aangevallen door militaire helikopters en zwaar machinegeweervuur. Het hoofd van de inlichtingendienst, Hakan Fidan, was tijdens de gebeurtenissen op een veilige plaats en stond in voortdurend contact met president Erdogan en premier Yildirim, zei de bron.

Yildirim heeft voor zaterdagmiddag een spoedvergadering van het parlement belegd. Behalve de regeringspartij AKP hebben ook alle drie de oppositiepartijen in het parlement de poging tot staatsgreep veroordeeld.

Bruggen Bosporus

Erdogan keerde vrijdagnacht per vliegtuig vanuit Marmaris terug in Istanbul. Dat was kort nadat premier Yildirim meldde dat de situatie na de legeropstand „grotendeels” onder controle was.

De coupplegers –die zichzelf de Vrede Thuis Beweging (Peace at Home Movement) noemden– verklaarden vrijdagavond op de staatszender TRT de macht te hebben overgenomen. Twee bruggen over de Bosporus tussen het Aziatische en Europese deel van Turkije werden door delen van het leger afgesloten en vliegvelden onder controle gebracht. Op het parlementsgebouw in Ankara werden twee luchtaanvallen uitgevoerd.

Erdogan riep zijn aanhangers vervolgens via Facetime op de zender CNN Türk op om ondanks een uitgaansverbod massaal de straat op te gaan uit protest tegen de staatsgreep. Daaraan werd massaal gehoor gegeven. Zaterdagochtend gaven tientallen opstandige militairen op het Taksimplein in Istanbul en op een van de bruggen over de Bosporus zich over. Een aantal van hen werd aangevallen door sympathisanten van Erdogan, maar konden worden ontzet door de politie.

„In scène gezet”

Verschillende politici van Turkse afkomst hebben gereageerd op de couppoging in Turkije. Volgens het Amsterdamse VVD-raadslid Dilan Yesilgöz is de kans groot dat de Turkse president Erdogan de couppoging zelf in scène heeft gezet. Door het leger de schuld te geven kan Erdogan zijn macht laten groeien, aldus Yesilgöz.

De Turks-Nederlandse politici van de beweging Denk, Selçuk Öztürk en Tunahan Kuzu, menen dat de democratie de winnaar is van de gebeurtenissen in Turkije. Op hun Facebookpagina schrijven ze: „Turkije heeft sinds haar bestaan veel te lijden gehad onder militaire coups. Maar vannacht is het Turkse volk opgestaan en heeft laten zien op te komen voor de democratie. Democratie heeft het gewonnen van de tanks en de wapens”.

Daar is niet iedereen het mee eens. Het PvdA-Kamerlid Keklik Yücel twittert; „Wat een nachtmerrie voor Turkije…alleen maar verliezers en zeker de democratie.” Ook Yesilgöz noemt de democratie „de grootste verliezer.”

„Totaal verrast”

Hoogleraar Turkse talen en culturen Erik Zürcher zei vrijdagavond tegenover de NOS totaal verrast te zijn door de poging tot een staatsgreep. „Ik wilde het eerst echt niet geloven. Ik dacht eerder aan een complot van radicale officieren, waarna de regering dit zou uitbuiten om een staat van beleg af te kunnen kondigen. Het is niet te geloven dat het een serieuze staatsgreep is. Erdogan zit stevig in het zadel.”

Volgens Zürcher heeft Erdogan met name in zijn buitenlandse politiek de laatste tijd moeten inbinden. „Hij moest heel wat plooien gladstrijken met Rusland en ook met Israël. Maar het is duidelijk dat de helft van de Turkse bevolking wel achter Erdogan staat. Daarom had ik niet gedacht dat grote delen van het leger tegen een democratisch gekozen leider met zo veel steun onder de bevolking zou ingaan. Temeer omdat de laatste tien jaar het leger onder politieke controle is gebracht. Ook waren er geen geruchten over een ophanden zijnde staatsgreep.”

Al vier keer eerder werd er een staatsgreep gepleegd in Turkije. Zürcher: „Maar wel in een situatie dat het leger eigen baas was en geen verantwoording aan de gekozen politici schuldig was. Het leger is met name in de jaren 2007 en 2008 op zijn kop gezet en zijn autonomie kwijtgeraakt. Daarom is het verrassend dat deze couppoging zo geheim heeft kunnen blijven.”