TOEN

De provincie Groningen is rijk aan historische kerken. Van kleine dorpskerkjes tot de grote ”Der Aa-kerk” in Groningen. Afgelopen tientallen jaren zijn veel van deze gebouwen leeg komen te staan door ontkerkelijking en bevolkingskrimp; er worden zondags geen diensten meer gehouden.

De vraag rijst: wat moeten we met het gebouw? Dat wil je niet zomaar afbreken of ombouwen tot bijvoorbeeld een appartementencomplex. De kerk staat soms al acht eeuwen in het dorp en is hét symbool van de lokale geschiedenis. Daar moet je zuinig op zijn. Er zijn oude foto’s van leegstaande kerken met een kapot dak, rondvliegende duiven en een hoop viezigheid binnen. Ze laten zien hoe het in het verleden kon gaan.

Eind jaren 60 van de vorige eeuw is de Stichting Oude Groninger Kerken opgericht. Om te voorkomen dat leegstaande kerken in verval raken of worden gesloopt. Onze organisatie neemt het beheer en het onderhoud van het gebouw over van de plaatselijke kerkelijke gemeente als deze er geen gat meer in ziet. We doen dat met alles wat erbij hoort: het interieur, het orgel en soms ook het terrein rond de kerk.

De stichting heeft een tweeledige doelstelling: belangstelling wekken voor oude kerken en het behoud ervan. Op dit moment zijn we verantwoordelijk voor 84 kerken, 2 synagoges, 8 losstaande torens en 55 kerkelijke terreinen zoals begraafplaatsen.

Tegelijk zoeken we als stichting altijd draagvlak bij de lokale gemeenschap voor het behoud van het monument. We proberen een plaatselijke commissie te vormen die activiteiten in het gebouw organiseert. Te denken valt aan een concert, boekenmarkt, poëzieavond, voorleesavond in het kader van de Boekenweek, schoolmusical of theatervoorstelling.

Elk jaar komen er nieuwe monumenten bij. De leegloop van het platteland en de ontkerkelijking gaan door. Het confronteert ons met de vraag: Wat wil de samenleving met deze eeuwenoude kerken? Is er voldoende maatschappelijk draagvlak om ze in stand te houden? Welke groepen mensen kunnen we sterker betrekken bij de dialoog over de toekomst van deze gebouwen?

NU

Deze vragen hebben geleid tot een nieuw initiatief van onze stichting: het Sleutelbewaardersproject. Het is deze week voor het eerst in gang gezet in Garnwerd, een dorp zo’n 20 kilometer vanaf de stad Groningen. De plaatselijke commissie van kerkbeheerders is een structurele samenwerking aangegaan met de openbare basisschool de Kromme Akkers in Garnwerd.

Deze school telt slechts zestig leerlingen en werd met opheffing bedreigd. Naar aanleiding daarvan is het team zich met de kinderen en de ouders gaan bezinnen op de vraag: hoe kunnen wij onze binding met de lokale gemeenschap versterken en daarmee duidelijk maken dat onze school echt van betekenis is voor het dorp?

De school heeft besloten om, samen met de Stichting Oude Groninger Kerken, sleutelbewaarder te worden van de leegstaande dorpskerk van Garnwerd. De kinderen gaan bedenken welke activiteiten zij de komende jaren graag in de dorpskerk willen ondernemen, zodat het monument zijn centrale functie in het dorp behoudt.

Afgelopen dinsdag is het project officieel van start gegaan. De kinderen van de Kromme Akkers speelden het Sleutelbewaardersspel in de kerk. Het is door onze stichting speciaal voor dit doel ontworpen. Ze kregen daarbij de sleutel van de kerk overhandigd: niet een symbolische, maar de échte. Als blijk van vertrouwen, van gezamenlijk eigenaarschap. Om het allemaal nog officiëler te maken, hebben een vertegenwoordiger van onze stichting en een leerling van de school –door de kinderen gekozen– een overeenkomst getekend.

Het is voor het eerst dat we de regie voor het behoud van een monument zo nadrukkelijk bij kinderen neerleggen. Het mooie ervan is dat zij zo op jonge leeftijd leren nadenken over de vraag of ze deze oude gebouwen echt van waarde vinden. Door de structurele samenwerking in de vorm van het sleutelbewaardersschap verdiepen ze zich tegelijk op een speelse manier in de geschiedenis van hun dorp. De centrale gedachte erachter is: deze eeuwenoude kerken zijn collectief bezit. We geven ze nu alvast aan de volgende generatie.

STRAKS

Hoe de vlag er over vijf jaar bij hangt in Garnwerd weet ik niet. Wat wij als Stichting Oude Groninger Kerken doen, is het stimuleren van de dialoog over de toekomst van leegstaande kerken. Daarbij zal de ene lokale gemeenschap andere keuzes maken dan de andere. In het algemeen geldt: hoe meer mogelijkheden voor het gebruik van een kerk worden opengehouden, hoe groter het maatschappelijk draagvlak. Discussies over zoiets als passend gebruik van het kerkgebouw spelen hier niet. Als mensen er plezier in hebben, is dat wat ons betreft uitermate passend.

Negen andere dorpen in de provincie Groningen gaan komende tijd met het Sleutelbewaardersproject aan de slag. Ook voor plaatsen in de rest van het land is ons initiatief interessant. Landelijk denken religieuze en seculiere partijen na over de toekomst van kerken en kloosters. Ze hebben zich verenigd in de ”Agenda toekomst religieus erfgoed” en zoeken naar mogelijkheden om heel verschillende maatschappelijke partijen te betrekken bij historische kerken. Als het even kan met de inzet van ouderen én jongeren.