Om de kans op een plaats op de lijst van werelderfgoederen nog verder te vergroten, werd woensdag bij Fort Asperen een geschutskoepel op een kazemat geplaatst. Daarmee heeft het fort, onderdeel van de waterlinie, weer zijn oude aanzien gekregen. En dat is mooi meegenomen, zo kort voor het begin van het zogeheten fortenseizoen.

„De erfgoederen vertellen het verhaal van Nederland”, zegt woordvoerder Petra Gout van Stichting Werelderfgoed Nederland. „Dat deden ze toen, dat doen ze nu en dat zullen ze blijven doen.” Ze zijn echter niet alleen heel bijzonder voor Nederland, maar volgens Unesco zelfs van „uitzonderlijke betekenis in de wereld.”

Als het om Nederland gaat, is daarbij vaak water in het spel. Zo staan de Waddenzee, de molens bij Kinderdijk, droogmakerij De Beemster, het Woudagemaal en de Stelling van Amsterdam op de lijst.

„Wij zijn vrij uniek in de wereld als het gaat om het gebruik van het landschap en het water”, aldus woensdag Dolf Muller, werkzaam bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort.

Polders

De waterlinie was bedoeld om stroken polderland 40 centimeter onder water te zetten als de vijand kwam. Dat gebeurde via een ingenieus systeem van sluizen, dijken en kanalen. Door hoogteverschillen in het landschap, onder meer bij rivieren en dijken, bleven sommige delen van het landschap evenwel begaanbaar.

Deze delen werden onder schot gehouden vanuit torenforten, zoals dat in Asperen, nabij Leerdam. Dit fort, tussen 1845 en 1847 gebouwd, staat op ruim 1200 palen, heeft buitenmuren van 1,5 meter dikte en torens van 33 meter doorsnee.

Het fort is omgeven door een gracht en diende als extra bescherming van de dijken, mocht de vijand aanvallen. Voor het laatst is het op 12 april 1940 gereed gemaakt voor de oorlog.

Onneembare vesting

Tot dan gold de waterlinie als een onneembare vesting, al heeft ze haar waarde als verdediging nooit echt kunnen bewijzen. Wel spreekt een Duits spionagedocument uit 1906 vol ontzag over deze waterlinie, die zelfs de reden zou zijn geweest waarom Duitsland in 1914 Nederland niet is binnengevallen.

In 1940 kunnen de Duitsers er evenwel overheen vliegen en parachutisten ver achter de linie droppen. Vanaf dat moment verliest de waterlinie haar waarde als verdediging. Na de oorlog raakt het stelsel van 46 forten, 5 vestingsteden, honderden bunkers, sluizen en dijken gaandeweg verwaarloosd. In 1995 slagen belangengroepen er echter in de waterlinie een voorlopige plek te bezorgen op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Vooruitlopend op definitieve plaatsing daarop wordt ze in 2009 een rijksmonument.

Chinese muur

„De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een uniek voorbeeld van hoe Nederlanders het water hebben gebruikt voor allerlei elementen van oorlogvoering”, zegt Muller.

„De Chinezen hebben ooit een enorme muur gebouwd, en dat is ook een soort linie. De Hollandse Waterlinie zou je een typisch Nederlands equivalent daarvan kunnen noemen. Wij houden ervan om dingen onder water te zetten of van water juist land te maken.”

www.cultureelerfgoed.nl