Hun broodje of kop koffie kunnen klanten van het Vlaamsch Broodhuys al jaren alleen maar met een pinpas betalen. De winkel, met dertien vestigingen in Nederland, accepteert geen contant geld. Medewerker Tom Berrens heeft niet het idee dat klanten daarom de winkel mijden. Boze reacties krijgt hij ook niet. „Het staat duidelijk aangegeven. Eens in de zoveel tijd komt er een klant die het niet gewend is.”

Bij het Vlaamsch Broodhuys was hygiëne de hoofdreden om contant geld uit te bannen, zegt Berrens. „Medewerkers in de bakkerij pakken het brood met hun handen. Als zij iedere keer ook het geld aanraken, zouden zij elke keer hun handen moeten wassen. De tweede reden is veiligheid. Bij ons zijn geen grote hoeveelheden cash te halen.”

Winkels, horeca en banken zien graag dat klanten met pin afrekenen. Dat is makkelijker, goedkoper en veiliger. Het doel is dat consumenten in de toekomst nog vaker voor pinnen kiezen. Zij worden verleid met ”pinnen, ja graag”-stickers, en allerlei mogelijkheden voor mobiel betalen, contactloos betalen en ”retourpinnen”. Hebben we in de toekomst nog wel papiergeld en munten op zak?

In het openbaar vervoer klinkt ook met regelmaat de roep om contant geld uit te bannen, juist om overvallen te voorkomen. Afgelopen weken gebeurde dat nog in het busvervoer in Amsterdam. Vervoersbedrijf GVB ziet daarvoor op korte termijn geen mogelijkheden, maar stelt tegelijk dat ”cashloos rijden” de toekomst is.

Voorloper

Zweden geldt als voorloper van een cashloze maatschappij. Straatkrantverkopers hebben een mobiel pinautomaat bij zich, en ook kerkgangers nemen geen munten of papiergeld mee, schrijft The New York Times. Tijdens de collecte verschijnt het banknummer van de kerk op de beamer en maken kerkgangers het geld over met hun mobiele telefoon. Of ze doneren geld bij een speciale ”kollektomat”.

Onderzoek door de Europese Centrale Bank uit 2012 bevestigt dat er in Zweden weinig contant geld wordt gebruikt, net als in andere Scandinavische landen. Slechts 26 procent van de winkelbestedingen in Zweden wordt contant afgerekend. In Nederland ligt dat cijfer op 48 procent, wat overigens nog altijd lager is dan in de meeste andere Europese landen. In Griekenland wordt 95 procent van de aankopen contant betaald.

Waarom loopt Zweden zo voorop? In de jaren negentig hebben banken en winkeliers veel geïnvesteerd in systemen om met passen te betalen, zegt de Zweedse onderzoeker Niklas Arvidsson in The Guardian. „Consumenten zijn daar tegenwoordig aan gewend.” Overvallen in het openbaar vervoer en bankroven hebben dat proces versterkt. Veel grote banken hebben contant geld uitgebannen. Nieuwe technieken om te betalen met de mobiele telefoon zullen de cashloze maatschappij snel dichterbij brengen, zegt Arvidsson in andere media. Al kan het volgens hem tien jaar duren voordat de rol van contant geld in Zweden is uitgespeeld.

Nederland is duidelijk nog niet zover. De voorspelling van de Consumentenbond in 2010 dat er in 2015 nagenoeg nergens meer met contant geld zou worden betaald, is niet uitgekomen. Niettemin groeien de pinbetalingen en neemt het aantal contante betalingen jaar op jaar af, blijkt uit recente cijfers van De Nederlandsche Bank (DNB). De laatste stand van zaken: in 2014 werd 45 procent van alle aankopen met pin betaald. De meerderheid wordt dus nog steeds contant afgerekend. Met name ouderen betalen vaak contant, jongeren gebruiken vaker hun pinpas.

Pinstoring

Is een maatschappij zonder contant geld wenselijk? Critici wijzen erop dat contant geld nodig blijft voor noodgevallen, bijvoorbeeld bij een pinstoring of vanwege een cyberaanval. Gabriëlla Bettonville van budgetvoorlichtingsorganisatie Nibud stelt dat contant geld beter werkt voor de financiële opvoeding van kinderen. „Zij leren dat als je geld uitgeeft, het ook echt weg is. Een afboeking met een pas is te abstract.”

Daarnaast is contant geld handig voor wie op de kleintjes moet letten en een strak budget wil hanteren. „Bij contant geld kun je niet meer geld uitgeven dan je in je portemonnee hebt. Als je papiergeld uitgeeft, mis je dat direct in je portemonnee. Dat geeft een pijnlijker gevoel dan een pinpas waarbij je de afboeking niet ziet.” Al zijn daarvoor ook moderne oplossingen te vinden, zegt ze. Bijvoorbeeld een „actieve bank-app” op mobieltjes die blokkeert als de ingestelde limiet is bereikt.

Privacy

Het aanmoedigen van pinnen en het uitbannen van contant geld zet volgens critici ook de privacy op het spel. Want daardoor ziet de bank precies waar iedereen zijn geld uitgeeft, stelt privacydeskundige Jaap-Henk Hoepman van de Radboud Universiteit. „Pinnen bij het tankstation: de bank kan redelijk goed inschatten hoeveel kilometer je per jaar rijdt. Dat kan interessant zijn voor de autoverzekering, omdat soms de premie hiervan afhangt. Door te pinnen bij de snackbar, in de kroeg of in de tabakszaak geef je de bank informatie over je ongezonde lifestyle. Op zich geen probleem als je daar zelf voor kiest. Maar als steeds meer winkels contant geld weigeren, heb je straks geen keuze meer.”

Hoewel het pinnen toeneemt en winkeliers niet verplicht zijn contante betaling te accepteren, kunnen consumenten eigenlijk in alle Nederlandse winkels nog met contanten terecht. Volgens de Raad Nederlandse Detailhandel zijn er 200 winkels in Nederland waar klanten niet met contant geld kunnen betalen. Het Vlaams Broodhuys is er een van. Op een totaal van 100.000 winkels zijn dat er erg weinig.

Banken, winkeliers en organisaties van consumenten, ouderen, gehandicapten en blinden hebben eind vorig jaar uitgesproken dat contant geld in de toekomst moet blijven. Ook nu het aantal pinbetalingen stijgt. Behalve wanneer dat vanwege de veiligheid niet kan, moeten klanten met contant geld kunnen betalen.

DNB-beleidsmedewerker Nicole Engel ziet mede hierom contant geld niet zomaar uit Nederland verdwijnen. Ze wijst op een peiling waaruit blijkt dat bijna alle winkeliers verwachten dat papiergeld en munten over vijf jaar nog steeds worden geaccepteerd.

Negatieve rente

Monetair econoom Lex Hoogduin vreest nog een ander scenario als contant geld niet meer bestaat. Banken krijgen dan de mogelijkheid om negatieve rentes te betalen op spaargeld, omdat consumenten hun geld niet meer contant kunnen opnemen. „Sommige economen pleiten voor een negatieve rente om de economie te kunnen stimuleren. Als dat het motief is voor een cashloze economie, ben ik daar heel erg tegen. Want dat is kortetermijndenken. Een negatieve rente kan de economie niet duurzaam laten groeien.”

Hoogduin verwacht dat pinnen komende jaren een grotere rol gaat spelen. Maar of dat leidt tot een maatschappij waarin contant geen rol meer speelt, vindt hij moeilijk te zeggen. „Wie zegt dat hij dat wel weet, neem ik met een korreltje zout.”