Dat blijkt uit een onderzoek, uitgevoerd door het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK). Dijkgraaf Hans Oosters van het HHSK presenteerde het onderzoeksrapport ”Ruimtelijk instrumentarium dijken” donderdagmorgen in Rotterdam.

Oosters noemde het logisch dat juist het HHSK de regie had bij dit onderzoek van het landelijk Deltaprogramma, het project waarbij wordt gekeken naar de gevolgen van klimaatverandering voor Nederland. Oosters: „Als West-Nederlands waterschap hebben wij bij onze dijkversterkingen dagelijks met deze problematiek te maken.” De aanwezigheid van vele huizen naast, in of op dijken kost het HHSK veel geld. Waar dijkbebouwing het ophogen en verbreden van de dijk onmogelijk maakt, plaatst het schap kostbare dam- en diepwanden. Het afgelopen jaar onderzocht zijn hoogheemraadschap daarom de juridische en financiële mogelijkheden om ruimte rond dijken te creëren.

De hamvraag was hoe de Nederlandse overheden toekomstige bebouwing van dijken kunnen voorkomen en welke haken en ogen er zitten aan het verwijderen van bestaande bebouwing. „De regelgeving biedt genoeg mogelijkheden om hier vorm aan te geven”, concludeerde hoogleraar Van Rijswick van de Universiteit Utrecht. Hiervoor moeten waterschappen volgens haar vooral met gemeenten in gesprek, onder andere om bestemmingsplannen aan te passen. Niet alleen om nieuwbouw op vrije gronden te voorkomen, maar ook om zogenoemde uitsterfconstructies op te tuigen voor onhandig staande huizen.

Sloop

De meest ingrijpende optie, de onteigening en sloop van woningen vanwege een dijkversterking, heeft meestal de meeste voeten in de aarde. Financieel gezien biedt deze keuze echter voordelen op spaarzaam bebouwde trajecten, becijferde Van Rijswick. In eerste instantie schiet een waterschap hier nog niets mee op, „maar bij de navolgende dijkprojecten, die zo om de veertig jaar nodig zijn, ben je veel goedkoper uit.”

Anderzijds geeft zo’n keuze veel onrust en angst bij burgers, zei haar collega Van den Broek. „Die zullen ook schadeclaims indienen.” Hetzelfde geldt voor grondeigenaren, als bestemmingsplannen in hun nadeel gewijzigd worden. De samenwerkende overheden moeten één gezamenlijk loket openstellen voor deze burgers, aldus de hoogleraren.

Nog veel belangrijker vond Van Rijswick de taak om draagvlak bij de burgers te creëren. „Dit moet geen feestje van bestuurders en machtige lobbygroeperingen worden.” Tegelijkertijd relativeerde ze de focus op dijkhuisbezitters. „Juist bij dijkversterkingen moet het algemeen, publiek belang leidend zijn voor de besluitvorming.”

Bij het kiezen voor dergelijke opties moeten overheden niet bang zijn voor rechtszaken over bijvoorbeeld de hoogte van schadeclaims, benadrukte ze. „En ook niet om onderuit te gaan bij de Raad van State. De regelgeving is nog heel onduidelijk en de nieuwe omgevingswet die eraan komt, zal dit niet verbeteren.”

Evenwicht

Vlak na de Watersnoodramp van 1953 gingen op grote schaal dijkhuizen tegen de vlakte, aldus dijkgraaf Hans Oosters na afloop. „Toen lag de eerste prioriteit bij de veiligheid. Later gingen andere belangen meewegen. Dit onderzoek helpt ons om een evenwicht te vinden tussen het belang van een dijkhuisbewoner en dat van de rest van de bevolking.”

Hij benadrukt dat de sloop van huizen meer uitzondering dan regel zal blijven. „Niemand wil kaalslag op de dijken, ook wij niet. Deze optie ligt alleen voor de hand op dijkgedeelten waar weinig dijkhuizen staan. Juist het voorkomen van nieuwbouw hebben wij nu als de belangrijkste aanbeveling meegekregen.”