Krielekes. Oftewel, kleine aardappeltjes. Zo heten de kinderen in het Brabantse dorp Wagenberg (ten noorden Breda) deze dagen. Het is één van de tradities van carnaval. Namen veranderen, ook die van plaatsen. Zo heet Eindhoven Lampegat en Wagenberg Erpelsrooiersland, oftewel Aardappelrooiersland. „Die naam heeft te maken met de agrarische achtergrond van Wagenberg”, zegt carnaval-onderzoeker Albert van Schendel (58). Hij is vrijetijdswetenschapper aan NHTV internationaal hoger onderwijs in Breda én in Wagenberg voorzitter van het carnavalscomité.

Praalwagens

Carnaval is een eeuwenoud volksfeest en komt uit rooms-katholieke koker. Het festijn vindt plaats gedurende de drie dagen voor het begin van de vastentijd, de veertig dagen voor Pasen. Dit jaar is carnaval officieel komende zondag, maandag en dinsdag. In de praktijk vinden ook de dagen daarvoor carnavalsactiveiten plaats. „Het idee is dat mensen even een paar dagen uit de band springen, alvorens de vastentijd begint”, zegt Van Schendel

Het openbare leven in Brabant, Limburg en een deel van Zeeland ligt tijdens carnaval voor een groot deel stil. Karakteristiek zijn de optochten met praalwagens. Tallozen dossen zich uit. In kroegen, in buurthuizen en op straat wordt gedanst, gehost en muziek gemaakt. Kinderen hebben schoolvakantie. Voor hen zijn er bijvoorbeeld knutselmiddagen.

Bij carnaval worden „de rollen worden omgedraaid”, weet Van Schendel. „Normaal doen mensen serieus, tijdens carnaval zijn ze lollig. Op praalwagens is vaak de burgemeester de kop van Jut. Racisme en belediging zijn verboden. Tijdens carnaval neemt prins carnaval de macht over. Hij krijgt van de lokale burgemeester een sleutel overhandigd. De prins reikt bijvoorbeeld de prijs voor de mooiste praalwagen uit of bezoekt zieken in zijn gemeente. Hij wordt ook wel de leutvorst genoemd. Prins carnaval is leuk, lollig, leutig, en vooral niet serieus.”

Voortdurend heeft de prins tijdens carnaval gezelschap van een elftal helpers, de zogeheten raad der wijzen, of de raad van elf. Het complete gezelschap, doorgaans een „mannenclub”, is verkleed. „Het getal elf is het zogeheten gekkengetal, dat woord heeft ook precies elf letters. De boodschap is dat je de prins en zijn raad der wijzen niet te serieus moet nemen. Het is een club die gekkigheid maakt.”.Zelf maakte Van Schendel jarenlang deel uit van de raad van elf in Wagenberg.

In orthodox-christelijke kring staan mensen afwijzend tegenover carnaval. Ze vinden dat het festijn nogal eens bestaat uit drankgelagen en andere uitspattingen.

„Het is een feit dat tijdens carnaval horecabedrijven topdagen maken. Er worden hectoliters alcohol weggewerkt. Dat leidt tot alcoholmisbruik, tot misstanden, zoals vechtpartijen. Dat is de donkere kant van carnaval. Mijn vrouw drinkt geen druppel, maar viert wel carnaval. Dat kan dus zeker. Al met al ben ik positief over dit feest. Het is een samenbindend festijn. Neem de bouw van de praalwagens. Mensen zijn al maanden met elkaar bezig om een mooie wagen te maken. In bijvoorbeeld de raad van elf werken mensen uit alle lagen van de bevolking samen, zoals een bouwvakker en een hoge ambtenaar.”

Wat heeft de rooms-katholieke kerk nog van doen met carnaval?

„Carnaval blijft altijd gekoppeld aan de vastenperiode en Pasen. Verder wordt in nogal wat plaatsen zondag carnavalsmis gehouden. Dan zit bij ons de kerk in Wagenberg extra vol. Normaal komen er zondags zo’n 70 mensen, tijdens carnavalsmis zijn dat er zo 200. De pastoor heeft het over het samenbindende van de kerk én van carnaval. In de kerk gaat het er bloedserieus aan toe. Harmonieën spelen stemmige muziek. Een polonaise is niet toegestaan. Nee, ik heb de pastoor nooit horen waarschuwen tegen uitspattingen. Komende woensdag is het Aswoensdag. De fanatiekste carnavalvierders kunnen dan het askruisje ontvangen. De pastoor veegt een beetje as op hun voorhoofd.”

Mensen nemen de traditie van het vasten niet over?

„Nee, dat doen ze doorgaans niet. De meeste mensen hebben nauwelijks iets met dat ritueel uit de rooms-katholieke kerk.”

Veiligheid

De ogen van de wereld zijn gericht op het carnaval in Keulen, waar tijdens Oudjaar massa-aanrandingen plaatsvonden. Ook is er terreurdreiging. Houdt het Van Schendel bezig dat er ongeregeldheden of erger kunnen uitbreken in mensenmassa’s? „Absoluut. Tijdens de laatste vergadering van een aantal carnavalsverenigingen in de gemeente Drimmelen, waar mijn dorp toe behoort, was veiligheid het enige onderwerp op de agenda. We hebben calamiteitenplannen klaarliggen. We hebben de telefoonnummers van de mensen die we moeten bellen als er iets mis gaat.”

De naam carnaval

Over de betekenis van het woord carnaval doen verschillende verhalen de ronde. Mogelijk is het ontstaan uit de Latijnse woorden carne (vlees) en vale (vaarwel): een verwijzing naar het afzien van van vlees in de komende vastentijd. Een andere verklaring is dat carnaval een verbastering is van het Latijnse woord voor scheepswagen, ”carrus navalis”, een kennelijke verwijzing naar de optochten tijdens het feest.