Als de bange meidagen van 1940 aanbreken, vaart het stoomschip Stolwijk van de Rotterdamse rederij Erhardt & Dekkers veilig bij Canada. Ver van zijn thuisplaats aan de Maas. Maar met de plotseling uitgebroken oorlog verandert het leven van de bemanning ingrijpend. Lieder, nicht van een van de bemanningsleden: „Ze konden niet meer naar Nederland terug.” Daarnaast vallen alle vrije Nederlandse zeeschepen opeens onder de inderhaast opgerichte Netherlands Shipping and Trading Commission in Londen. De Nederlandse regering in ballingschap zet hen in ten dienste van het geallieerde oorlogsapparaat. Zo ook de Stolwijk.

Orkaan

Eind 1940 vaart het stoomschip daarop naar Liverpool, volgeladen met papier en staal. Lieder: „Dit moest in konvooien gebeuren, want onderweg konden ze worden getorpedeerd door vijandelijke onderzeeboten en bommenwerpers.” Torpedojagers varen mee om bescherming te bieden.

Ter hoogte van Ierland belandt het konvooi echter in een noordwesterorkaan. „Vreselijk weer”, vat Lieder samen. „Bovendien kregen ze te maken met zware grondzeeën. Dat krijg je in relatief ondiep water. De golven gooien dan telkens heel veel zand van de zeebodem op het dek. Dat drukt het schip naar beneden. Heel beangstigend, weet ik nog wel uit de tijd dat ik als kokkin op een coaster voer.”

De Stolwijk krijgt hierop een groot probleem, als de stuurinrichting onder al dit natuurgeweld bezwijkt. Lieder: „Hij dreef daarop naar de rotsachtige kust van Noordwest-Ierland. De kapitein liet nog twee ankers uitwerpen, maar de kettingen braken direct.” Het krachtig achteruitslaan van de schroeven mag ook niet meer baten. Het zwaargeladen stoomschip vaart op een klein rotseiland. „Hij scheurde in tweeën.”

Paniek

Nadat het schip een SOS-signaal heeft uitgezonden, probeert een van de begeleidende torpedojagers hulp te bieden. „Maar deze Sabre kon niet bij het schip komen. Daarom seinde hij met vlaggen dat de bemanning het schip moest verlaten.” Wat de jager niet weet, is dat de Stolwijk geen reddingssloepen meer bezit. „Bij de schipbreuk was de bakboordsloep overboord geslagen en de stuurboordsloep onherstelbaar beschadigd geraakt.”

De paniek die hierop aan boord uitbreekt, kost onder meer aan de oom van Lieder het leven. „Oom Willem was een held, zo was het familieverhaal altijd. Hij sprong overboord om een maat te redden. Maar inmiddels heb ik ontdekt dat het anders zat: samen met acht andere bemanningsleden sprong hij wanhopig in zee om bij die reddingssloep te komen. Logisch hoor, ik zou ook in paniek geraakt zijn.” De zeelui die aan boord blijven, zien hoe drie mensen de sloep nog weten te bereiken. „Maar de zee sloeg hen daarna werkelijk tegen de rotsen te pletter. Net als de andere zes.”

De achttien resterende opvarenden zenden nogmaals een SOS uit. De Ierse kustwacht vangt het sein op maar reageert dat het weer te slecht is. Pas enkele uren later waagt de reddingsploeg van het eiland Arranmore, zo’n 35 kilometer verderop, alsnog een poging. Volgens eilandbewoners zijn de omstandigheden op dat moment ongeëvenaard slecht, meldde een Ierse nieuwssite begin deze maand. Lieder: „Die reddingsboot heeft wel vijf tot zes uur moeten varen om bij het schip te komen.” Middels een schietlijn takelt de ploeg de verkleumde zeelui een voor een van boord. Voor in totaal tien mannen komt de hulp te laat. Een van hen, een marconist, was vóór de schipbreuk al overboord geslagen. „Achteraf zijn maar drie lichamen teruggevonden. Mijn oom bevond zich hier niet bij.”

Hoe uitzonderlijk de reddingsactie was, blijkt wel uit de gouden medaille die stuurman John Boyle later van de Ierse Lifeboat Association krijgt. In de geschiedenis van de Ierse reddingsboten is deze onderscheiding tot nu toe slechts drie keer uitgedeeld. Eén bemanningslid krijgt een zilveren medaille, de andere zes krijgen een bronzen erkenning. Lieder: „Na de oorlog kregen ze namens koningin Wilhelmina Nederlandse medailles in dezelfde categorieën.”

Speuren

Enkele weken geleden, zo’n 75 jaar na de ramp, kreeg Lieder een e-mail van enkele eilandbewoners van Arranmore. „Ze vroegen of ik familie was van ene Willem Lieder. Dat klopte.” De Ieren speurden naar nazaten van de betrokkenen. De initiatiefnemer hiervan, Patrick Boyle, bleek de kleinzoon van reddingsbootkapitein John Boyle. „De Ieren willen een monument oprichten als eerbetoon aan de reddingsbootbemanning en ter nagedachtenis van de opvarenden van het ss Stolwijk.”

Bij de onthulling willen ze wel graag zo veel mogelijk familie van heel de bemanning betrekken. Lieder: „Pasgeleden vroegen ze me zelfs hoeveel kans ze maakten bij een uitnodiging van onze koning.” Omdat onder meer de taalbarrière de Ieren hinderde bij het zoeken, besloot Lieder haar schouders onder het initiatief te zetten. Ze is er nu vrijwel dagelijks mee bezig, bekent de geboren Rotterdamse. „Het is heel lastig om via allerlei historische documenten de namen van alle 28 opvarenden te achterhalen. Ik heb er nu vijftien, onder wie de tien verdronkenen die al bekend waren. Bij het Nationaal Archief moet een lijst met alle namen liggen. Hopelijk klopt dat. Vervolgens moet ik nog van iedereen de nabestaanden vinden.” Ze vindt het niet erg. „Het is verslavend.”

De families die zich inmiddels hebben gemeld, reageren enthousiast. „Ze vinden het geweldig. Degenen die ik sprak wisten nog precies hoe de oudere generatie over de gebeurtenis en de overledenen spraken. Het bleek heel sterk in de families te leven.”

Zie ook de Facebookgroep