De zussen Eline (17) en Jessica (15) Korpershoek kunnen erover meepraten. Vrijwel dagelijks maken ze selfies, meestal voor hun vrienden op Snapchat, maar ook posten ze regelmatig op Instagram, WhatsApp en Facebook. Eline: „Op Snapchat laat ik vrienden met een selfie zien wat ik aan het doen ben, maar ik maak ook selfies als ik even een nieuwe foto wil posten of me verveel.” Jessica: „Of als mijn haar die dag goed zit.” Eline grinnikt: „En als het niet goed zit, juist niet.”

Narcisme

Hoewel het woord selfie vrij nieuw is –Woord van het Jaar 2013 en sinds oktober opgenomen in het Groene Boekje– is de vorm dat niet. In het Mauritshuis in Den Haag is momenteel de expositie ”Selfies uit de Gouden Eeuw” te zien, met zelfportretten van schilders zoals Jan Steen, Rembrandt en Carel Fabritius. Toch is er veel te doen rond het fenomeen, dat door Van Dale wordt omschreven als „een fotografisch zelfportret, vaak gemaakt met de camera op armlengte en gepubliceerd op sociaalnetwerksites.”

Sommigen gebruiken de selfie inmiddels als metafoor voor de tijd waarin wij leven: ik-gericht. Een onderzoek van de Ohio State University van begin dit jaar lijkt dat te bevestigen. Wat blijkt: mannen die veel selfies posten op socialemediasites scoren hoger op narcisme en psychopathie.

Eddie Brummelman is onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam en gepromoveerd op onderzoek naar het zelfbeeld van kinderen. Hij snapt de link tussen selfies en narcisme wel, maar is voorzichtig. „Narcisme is een persoonlijkheidstrek die iedereen in meer of mindere mate heeft. Narcisten kenmerken zich door het gevoel beter te zijn of meer rechten te hebben dan anderen en door een sterke hunkering naar goedkeuring. Als narcisten die goedkeuring krijgen, voelen ze zich trots en boven anderen verheven. Krijgen ze die niet, dan voelen ze zich slecht en kunnen ze boos of agressief worden. Narcisme kan al vanaf de kindertijd voorkomen. Onderzoeker Sander Thomaes liet kinderen deelnemen aan een spel op internet. Voordat ze mee konden doen, moesten ze een foto van zichzelf maken en uploaden voor hun profiel. Narcistische kinderen maakten de foto vaker opnieuw voordat ze overgingen tot uploaden. Dat suggereert dat zij meer bezig zijn met het maken van de perfecte foto, omdat die goedkeuring voor hen zo belangrijk is.”

Goedkeuring, likes; hoe belangrijk zijn die voor een tiener? Jessica Korpershoek: „Toen ik selfies begon te maken, vond ik het leuk om veel likes te krijgen. In die tijd was ik ook veel bezig met mijn feed, dan zorgde ik ervoor dat het hele plaatje op mijn profiel paste. Een vriend van mij doet dat nog steeds, hij heeft een heel schema met foto’s die hij wil plaatsen zodat alles goed bij elkaar past. Daar doe ik niet aan mee.” Eline: „Meestal krijg ik meer dan honderd likes op een foto, dat is helemaal prima. Maar als ik er minder krijg, zou ik de foto misschien toch wel verwijderen.” Jessica: „Als je weinig reacties krijgt, ga je je toch afvragen of het een minder leuke foto is dan de andere. Als ik een foto van iemand anders niet leuk vind, dan like ik ’m ook niet.”

Behoefte aan echtheid

Annemarie van Oosten, onderzoekster aan de Universiteit van Amsterdam, weet vanuit haar promotieonderzoek dat alles wat je toont, belangrijker voor jezelf wordt om waardering te krijgen. „Jongeren die vaker een sexy selfie maken en posten vinden het steeds belangrijker om sexy en flirterig te zijn. Dus wie continu foto’s van zichzelf op sociale media plaatst en daar likes voor krijgt, gaat het steeds belangrijker vinden om er goed uit te zien. Dat versterkt elkaar.”

Is dat een gevaar? Van Oosten: „Dat is lastig te zeggen. Het onderzoek, ook op seksueel gebied, is nog in volle gang. We zien dat hoe vaker tienermeiden sexy plaatjes van zichzelf op internet posten, hoe meer ze openstaan voor extremer gedrag, zoals sexting, het versturen van seksueel getinte berichtjes, foto’s en video’s. Aan de andere kant zou je kunnen zeggen dat de jongeren van nu hun seksualiteit duidelijk aan het ontwikkelen zijn. Misschien weten ze wel beter wat ze willen en waar ze staan dan toen wij jong waren. Likes geven ook zelfvertrouwen, en dat heb je nodig in de puberteit. Daarbij is een selfie die wordt gepost op sociale media vaak veel realistischer dan een beeld uit bijvoorbeeld een tijdschrift of een reclame.

Steeds meer jongeren hebben behoefte aan echtheid. Snapchat is een mooi voorbeeld. Het is een app waarmee je een selfie maakt en verstuurt aan vrienden. De foto is maar één tot tien seconden te zien en wordt dan verwijderd, tenzij je een screenshot maakt. Snapchat geeft geen mogelijkheid om filters over je foto’s te plaatsen en je hebt in principe controle over wie de foto te zien krijgt: je vrienden. Dit maakt het tot een sociale medium dat echtheid uitlokt. Daardoor is het een interessant fenomeen.”

Lippenstift

Wanneer is een selfie voor Eline en Jessica goed genoeg? Jessica: „Als ik er goed op sta. Alleen het licht bewerk ik weleens na met de app VSCO Cam.” Eline: „Ik let tijdens het maken van de foto al op het licht. Dat moet goed zijn, net als mijn haar en lach. Soms is het leuk om serieus te kijken, dan doe ik vaak lippenstift op, daarmee komen mijn lippen beter naar voren.” Jessica: „Of ik mij opmaak voordat ik een selfie neem, hangt van de dag af. Als alles perfect zit, ben ik meteen blij met de foto, maar soms ben ik eerst heel lang bezig om alles goed te doen.” Eline lacht: „Clipje omhoog, nee, toch weer iets naar beneden. Klinkt dat erg?”

Gesprek

Ga met je kinderen in gesprek over het waarom van selfies maken, raden de onderzoekers Brummelman en Van Oosten aan. Brummelman: „Zo krijg je meer inzicht in de motieven van je kinderen. Doe dat niet op een veroordelende manier. Probeer vooral te ontdekken of ze het leuk vinden om selfies te posten, of dat ze het vooral doen om waardering te krijgen.”

Van Oosten: „Houd als ouders ook in de gaten wat voor foto’s ze plaatsen. En praat erover door. Zeg bijvoorbeeld: Ik heb gehoord dat meiden van jouw leeftijd steeds meer sexy selfies plaatsen, hoe denk jij daarover? Bij pornografie zie je bijvoorbeeld dat het veel minder invloed op jongeren heeft als ze erover kunnen praten met hun ouders.”