Volgens Van Geuns –die als vrijwilliger het carillon van de Grote Kerk bespeelt– is het inluiden van de zondag een oude traditie. „Als vroeger aan het einde van de zaterdagmiddag de klokken begonnen te luiden, betekende dit het einde van de werkweek en het begin van de zondag. In de tijd dat er nog geen gewone uurwerken bestonden, was dit hét moment om te stoppen met werken. De inwoners van de middeleeuwse stad richtten zich naar het klokgelui.”

Na het luiden van de klokken bleven de kerken open voor de avondmis. „Aan het luiden van de klokken konden de mensen horen of het een gewone zondag was of een feestdag. Voor een feestdag luidden alle klokken soms meerdere keren. Voor gewone zondagen kon met minder gelui worden volstaan”, lacht Van Geuns.

Volgens hem is onder andere in Duitsland het inluiden van de zondag nog lang algemeen gebruik gebleven. In Nederland ging de traditie grotendeels verloren. Van Geuns noemt de invloed van de Reformatie en de Franse bezetting tijdens Napoleon als oorzaken.

Winkels sluiten

Niet overal werd de traditie overboord gezet. „In sommige plaatsen in ons land bleef het gelui gehandhaafd of werd later weer ingevoerd. Zo kondigen in Denekamp in Overijssel de klokken al bijna vijf eeuwen lang de zondag aan, hetzelfde geldt voor de klokken van de Utrechtse Buurtoren. Daar geeft de Banklok het tijdstip aan dat de winkels moeten sluiten. Een halfuur later luiden de kerkklokken de zondag in. Zowel in Denekamp als in Utrecht gebeurt dat luiden nog met de hand.”

Van Geuns adviseert als klokkendeskundige regelmatig bij de restauraties van middeleeuwse luidklokken en geeft lezingen over dit onderwerp. „Het klokluiden stamt uit de periode dat de mensen nog niet over een nauwkeurige tijdsaanduiding beschikten. Pas vanaf de 15e eeuw gingen de eerste uurwerken tikken. De eerste wijzerplaten hadden maar één wijzer. Nauwkeuriger was niet nodig, maar o wee wanneer het uurwerk stilstond en de uren niet klonken. Dat ontwrichtte de hele gemeenschap. Kinderen kwamen te laat op school, winkels en marktkooplui wisten niet wanneer het tijd was om dicht te gaan of op te breken.”

Knorrende maag

Plattelanders waren minder afhankelijk van het gelui. „Boeren bleven op tijd hun koeien melken en de ondergaande zon of een knorrende maag vertelde hun wel hoe laat het was.”

Van Geuns en de andere leden van het Viaanse klokkenluiders­gilde beseffen dat het luiden van de klok tegenwoordig een achterhaald gebruik is. „In onze moderne tijd kunnen we prima zonder torenuurwerk, verlichte wijzerplaten, de uurslagen en carillonmuziek. Als de klokken zwijgen, draait de gemeenschap gewoon door. We hebben ons horloge, een mobieltje voor dringende zaken en we hoeven ook niet meer naar het stadhuis in de Voorstraat te lopen om de nieuwtjes te horen.”

Maar ook in onze tijd luidt op het stadhuis soms nog de klok bij een trouwpartij, weet Van Geuns. „Zeg nu zelf: wat zou het saai zijn als dat niet meer gebeurde. En wat zou het stil zijn in Vianen als het carillon zich niet ieder kwartier liet horen.”

Zondag

Dit is voor Van Geuns en de zijnen de reden om de zondag weer te gaan inluiden. „Dat geeft kleur aan de stad. Klokgelui lijkt misschien uit de tijd, maar dat geldt bijvoorbeeld ook voor molens. Wat zou het landschap kaal zijn als dit soort zaken verdwijnt. Klokslagen en klokgelui kleuren het leven in een stad.”

Daarom gaat het Viaans Klokkenluiders Gilde vanaf advent dit oude gebruik weer oppakken. „We laten zaterdagmiddag om vijf uur door het luiden van de klokken van de Grote Kerk iedereen weten dat het zondag wordt. Klachten? Welnee, die verwacht ik niet. Mensen reageren tot nu toe juist positief. We zorgen gewoon voor wat meer sfeer in de stad.”