„Dit hoedje hier is duidelijk avondkleding”, zegt gids Marleen Jansen, terwijl ze door de balzaal van het grote kasteel loopt. „Kijk, het is een klein model. Overdag droegen dames vroeger een veel grotere hoed, als bescherming tegen de zon. Want als je van stand bent, wil je natuurlijk niet bruin worden. Dat is iets voor de mensen die buiten werken.”

Het is een van de vele weetjes die bezoekers kunnen opdoen tijdens de najaarsrondleiding over etiquette en omgangsvormen in Kasteel de Haar. Van sommige gewoontes kennen we alleen nog de praktijk, maar niet de geschiedenis. Iemand de hand schudden, doe je met je rechterhand. Want de linkerhand is voor het snuiten van je neus. Of het afvegen van je achterste. En een heer laat een dame rechts van zich lopen, zodat hij haar in geval van nood kan beschermen. Eén snelle beweging van de rechterhand naar de linkerdij, en mevrouw wordt afgeschermd met een flitsend zwaard.

Indrukwekkend

In het vertrek waar honderd jaar lang indrukwekkende diners zijn geserveerd, is de tafel op twee manieren gedekt. Alleen een scherp oog merkt het op. De gids wijst naar de overkant van de tafel. „Daar ligt het bestek ‘gesloten’; de vork en de lepel wijzen met de bolle kant naar boven. Dat is de Franse manier, die ook in Nederland lange tijd gangbaar was. Aan deze kant ligt het bestek ‘geopend’. Dat vinden we nu gebruikelijk.”

Etiquetteregels zijn van alle tijden, zegt Jan Jaap van Weering, autoriteit op het gebied van omgangsvormen en protocollen. Van Weering stelde de speciale rondleiding op Kasteel de Haar samen. „Het is zeker niet iets van vroeger, keurig met elkaar omgaan geldt nu nog net zo goed als toen. Maar omgangsvormen veranderen natuurlijk wel. Er komen ook nieuwe vormen bij. Anno 2015 hoort je telefoon tijdens een belangrijk gesprek uit te staan. Dat is beleefd tegenover je gesprekspartner.”

Een keurslijf zijn etiquetteregels zeker niet, meent Van Weering. „Integendeel, het wordt pas vervelend als je ergens bent en je weet niet hoe je je moet gedragen. De meeste mensen voelen zich dan onprettig.” De etiquette-expert illustreert het met een voorbeeld. „Tijdens een diner ligt jouw broodje op een schaaltje links van je bord. Het drankje staat rechts van je bord. Hoe vaak gebeurt het niet dat de ene buurman aan je broodje begint, en de ander aan je glas wijn?” Hoe je op zo’n situatie reageert, is trouwens ook etiquette. „Het gaat allemaal om respect. Laat het maar gewoon gebeuren.”

Nederlanders zijn van nature niet heel beschaafd. „We zijn bot en flappen er van alles uit. We proberen tot tien te tellen, maar bij drie is de maat vaak al vol.” Baron Thierry van Zuylen van Nyevelt van de Haar wist wel hoe hij zich op hoog niveau moest gedragen. De in 2011 overleden baron was eigenaar van Kasteel de Haar. Hij verbleef er in de regel altijd in september, een traditie die hij van zijn vader en opa had overgenomen. Tijdens zijn verblijf op de Haar werden binnen- en buitenlandse gasten van naam en faam uitgenodigd. Het elitaire gezelschap werd flink gefêteerd.

Omgangsvormen

Toch is etiquette niet iets van een selecte groep, zegt de gastconservator. „Het maakt niet uit of je man of vrouw bent, jong of oud, assistent-timmerman of president-directeur. Goede omgangsvormen horen bij iedereen. Ze vallen ook niet op. Het valt pas op als ze ontbreken.”

De speciale rondleiding door het Utrechtse kasteel is tot eind november te volgen. En voor wie echt niet wachten kan: „hallo” zeggen is netjes genoeg. En hete soep, daar blaas je toch niet in?