In het hoofdkantoor van De Hoop, buiten het stadscentrum van Dordrecht, hoeft niemand te gissen naar de identiteit van de stichting die al veertig jaar aan verslaafden de helpende hand biedt. In de gangen van het gebouw sieren schilderijen over naastenliefde en barmhartigheid de muren. Bijbelse taferelen die de missie van de ggz-instelling in de kern vertolken.

„Het wezenlijke van onze identiteit is dat er geen hopeloze gevallen zijn én dat we erkennen dat we God nodig hebben”, zegt Jaap de Gruijter, voorzitter van de raad van bestuur. „Onze gast –bij voorkeur spreken we over gast om ermee uit te drukken dat hij niet altijd hier zal blijven– krijgt de boodschap mee dat hij een geliefd mens is. Voor sommigen is dat een volstrekt nieuwe ervaring. De Hoop gaat daarin nog verder: Je bent een geliefd mens in de ogen van God.”

Een vrouw die al 35 jaar verslaafd was geweest, zei tegen haar behandelaars: „Toen ik bij jullie kwam was ik niet de verslaafde vrouw met borderline, maar ik had een naam. Ik werd weer gezien als mens, er was hoop.” De Gruijter: „Het doet me goed dat wij mensen in de goot weer hoop kunnen geven, terwijl de wereld al afscheid van hen heeft genomen.”

Iedereen heeft recht op een tweede kans, is het devies van De Hoop. Begin dit jaar leidde die houding tot ophef toen bleek dat De Hoop een psychiater die in 2012 werd veroordeeld wegens het bezit van kinderporno binnen de instelling liet werken zonder dat zijn collega’s en cliënten daarvan op de hoogte waren. De psychiater moest De Hoop verlaten. „Het vertrouwen tussen cliënt en hulpverlener stond onder druk”, zo blikt De Gruijter terug op „een pijnlijke punt in ons veertigjarig bestaan. Wij gaan altijd voor het belang van de cliënt. Een tweede, derde of vierde kans voor mensen is er altijd, maar voor een professional kan dat anders zijn. We moeten dit gewoon nooit meer doen.”

Overdosis

De Gruijter groeide op in de Alblasserwaard. Hij begon zijn carrière in de gezondheidszorg, werd wethouder in Alblasserdam en ging vervolgens aan de slag als directeur van een woningcorporatie. Totdat in 2013 De Hoop op zijn pad kwam. „In dit werk zijn de toppen hoger en de dalen dieper. Ik heb verslaafden binnen zien komen van wie ik dacht dat het naar de mens gesproken nooit meer goed zou komen. Een paar maanden later gaven ze me een hand met de mededeling een volgende stap te zetten op weg naar een nieuw leven. Fantastisch. Helaas is er ook een keerzijde. Toen ik hier nog maar kort werkte, werd ik gebeld dat een cliënt die op de wachtlijst stond aan een overdosis drugs was overleden. Dat zet je letterlijk stil.”

Ingrijpende gebeurtenissen gaan ook behandelaars niet in de koude kleren zitten. Contextueel therapeut Annie de Koning kreeg net voor het interview te horen dat een gepland gesprek met een cliënte die middag niet doorgaat vanwege een suïcidepoging van de vrouw. „In de 32 jaar dat ik hier al werk, heb ik ook al vaak bij een graf gestaan. Toch blijf ik me geroepen weten om te zien naar mensen die dreigen te wankelen. Juist vanuit mijn eigen visie op het geloof, die ik bij De Hoop in mijn dagelijks werk kan integreren. Veel verslaafden, juist zij, worstelen met zingevingsvragen en met een schuldgevoel. Ze hebben naar eigen zeggen alles gedaan wat God heeft verboden, een zootje van hun leven gemaakt en relaties verbroken. Veel hulpverleners in de reguliere zorg tonen begrip, maar ik heb geleerd dat van uitsluitend begrip tonen het schuldgevoel niet verdwijnt. Het gaat erom dat mensen weer in het reine komen met hun naaste en erkennen welk leed zij hun partner of ander familielid hebben aangedaan.”

Onrecht

De Koning benadrukt dat ze rotsvast gelooft dat Gods Woord bij uitstek richtlijnen geeft die mensen het leven brengt. „Ik heb vaak gezien dat een cliënt in de groep komt praten over zijn drankprobleem en daarna terugkeert naar huis. Bij zijn kinderen kan dat woede en een gevoel van onrecht veroorzaken. Pa heeft zich eerst klem gezopen, gaat in behandeling, komt thuis en heeft het nergens meer over. Dat is ook de stijl van een verslaafde: hij wil geen oude koeien uit de sloot halen. Hij wil het over de toekomst hebben. Een christelijke variant daarop is: Halleluja, het oude is voorbij, ik ben een nieuwe schepping!”

Een succesvolle behandeling is er volgens de therapeut pas als de verslaafde de pijn bij de ander, zoals zijn partner of kinderen, erkent. „Dat kan zorgen voor herstel dat veel dieper gaat. Mensen proberen bij voorkeur hun verslaving uit te leggen, te verklaren. Iemand die zijn misstap gaat erkennen, krijgt vaak dezelfde houding als de tollenaar, die uit zichzelf beloofde het afgepakte geld van de armen viervoudig terug te geven.”

De Koning noemt het voorbeeld van een vader van wie de dochter weigerde hem te groeten. „Hij was daar vreselijk boos over. Ik zei: „Heb je ooit aan je dochter gevraagd waarom ze zo boos is? Wil je dat horen? Of ga je dan opnieuw drinken?” Ik ben erbij geweest dat hij het meisje ernaar vroeg. Gisteren sprak ik hem nog even en hij vertelde me dat er zo veel is veranderd in zijn leven en thuis. Omdat hij uiteindelijk erkend heeft wat er is gebeurd. God zei niet dat het te erg was voor Adam en Eva om na het eten van de verboden vrucht voor de dag te komen. Ze verstopten zich in de bosjes. Een mens wil niet zien wat hij heeft aangericht.”

Alcoholverslaving

Zo zat de Koning laatst nog met een groot reformatorisch gezin –volwassen kinderen– om de tafel waarin misbruik heeft plaatsgehad. „Ieder lid van het gezin lijdt, en toch praten ze er niet met elkaar over. Vaak zie je dat het misbruik zich dan in het volgende geslacht herhaalt. Patronen herhalen zich zolang er gezwegen wordt. Hetzelfde geldt voor een gezin van broers en zussen met allemaal een goede baan. Een broer dronk en schooide bij de anderen om geld. Zonder dat ze het van elkaar wisten, gaven ze hun broer geld. Ik heb hen allemaal bij elkaar geroepen en iedereen hoorde van elkaar hoeveel ze hun broer hadden toegeschoven. Er kwamen dingen open en bloot op tafel te liggen. Het maakte een einde aan de hachelijke situatie.”

Alcoholverslaving gaat zeker de reformatorische kring niet voorbij, waarschuwen De Koning en De Gruijter. „Ik ontmoet jongeren die zeggen dat we goed werk doen voor verslaafden, maar dat zij De Hoop niet nodig zullen hebben. Terwijl diezelfde jongeren wel degelijk veel drinken. Probleem is dat een glaasje meer of minder in reformatorische kring breed geaccepteerd is.”

Alcohol-, gok- en pornoverslaving zijn voor de buitenwacht prima te verbergen, meent De Koning. „Mensen zijn heel inventief in het verhullen van hun gedrag. Als je goed gekleed bent, een auto hebt en een baan kun je mensen het idee geven dat het aardig goed met je gaat. Het verzwijgen of ontkennen van een verslaving zorgt ervoor dat ze altijd kan blijven bestaan. Soms komen ze uit zichzelf naar De Hoop, omdat bijvoorbeeld door de inname van het rijbewijs hun alcoholverslaving aan het licht is gekomen. En dan nog zeggen ze dat het meevalt.” De Gruijter: „Niet meer dan 10 procent van de problematische drinkers komt uiteindelijk in de zorg terecht. De overige 90 procent dus niet.”

Evangelisch

De Hoop heeft een nadrukkelijk evangelisch profiel. Zo belegt de stichting af en toe lofprijzingsavonden. Niet zelden herkennen reformatorische christenen zich daar niet in. Toch probeert zijn stichting het iedereen zo veel mogelijk naar de zin te maken, zegt De Gruijter. „We werden vaak gezien als dominant evangelisch, maar de achtergrond van onze medewerkers heeft veel meer diversiteit.”

De Koning, zelf afkomstig uit orthodox-christelijke kring, kan zich goed voorstellen dat reformatorische mensen zich soms wat unheimisch voelen. „We hebben natuurlijk gasten die zich nogal cru kunnen uitdrukken. Recht voor zijn raap. Ik kan me voorstellen dat sommige christenen daar moeite mee hebben en het oneerbiedig vinden. Het is goed om daar oog voor te hebben.”

De verslavingsproblematiek in reformatorische kring, zoals alcohol- of gokverslaving, is echter meestal via een ambulant traject te behandelen. „Het voordeel van ambulante zorg is dat we veel meer rekening kunnen houden met de individuele wensen van de cliënt”, aldus De Gruijter. „Zo mogelijk proberen we aan een reformatorische cliënt een hulpverlener te koppelen die iets met die achterban heeft, zodat er een klik kan ontstaan. Bij een klinische opname in een groep is het veel lastiger om tegemoet te komen aan allerlei individuele wensen, want dan heb je de groep juist nodig om dingen met elkaar te delen. Ooit hebben we gespeeld met plannen een reformatorisch deel van De Hoop te beginnen, maar dat is onhaalbaar gebleken. Iedere gast mag ervan uit gaan dat we hem of haar recht doen. Dat betekent ook dat we de achtergrond en de eigenheid van de cliënt respecteren.”

De Gruijter kan niet zeggen of de groep reformatorische hulpvragers groeit. „Daarvoor hebben we te weinig harde getallen. Het is wél zo dat een reformatorische cliënt die zich bij ons meldt soms in zijn kielzog anderen uit zijn omgeving meeneemt.”

De Hoop heeft alle belang bij een goede band met de kerkelijke achterban, erkent De Gruijter. „Hij geeft trouw –vooral de reformatorische kerken– en daarom tellen we onze zegeningen. We hebben de giften harder nodig dan ooit, omdat de financiering vanuit de overheid afneemt. Het belangrijkste blijft echter het gebed. Zonder de Heere God zouden we ook in de toekomst niets kunnen beginnen.”