Bij Verhoog Muziek aan het stadsplein van Nijkerk wordt een klant bediend. Ze zegt graag psalmen te willen spelen, maar ze is alleen bekend met cijferakkoorden, een notenschrift in de vorm van cijfers. Haar kennis van muziek maken is dus beperkt. Directeur Joop Verhoog laat haar wat klanken horen en demonstreert de mogelijkheden van een Content-orgel, een van de veertig instrumenten in de toonzaal. „Het gaat om de consument en niet om ons. Ik zoek een instrument dat voor háár geschikt is, zodat ze straks blij is met haar orgel”, licht hij later toe.

Het gaat al jaren slecht met de verkoop van elektronische orgels. Een afname van een kwart in de afgelopen tien jaar, zo zijn de schattingen binnen de orgelwereld. Tegelijk valt er nog wel degelijk een goede boterham in te verdienen, al geldt ook bij de orgelzaken: de groten worden groter en de kleinen kleiner.

Dienstverlening

Het bedrijf Verhoog Muziek bestaat honderd jaar. De terugval in de orgelverkoop was de laatste jaren fors. „Bij ons is de markt de afgelopen tien jaar gehalveerd”, zegt de directeur van het honderdjarige bedrijf onomwonden. De neergang zette zeven jaar geleden in, nog vóór de economische crisis. Filialen van Verhoog in Apeldoorn, Genemuiden en Rijssen werden gesloten. Maar de vestiging in Nijkerk verviervoudigde qua oppervlak. „We hebben onze dienstverlening geïntensiveerd”, legt Verhoog uit. Zo heeft hij zijn meubelmakers en pianotechnici in dienst gehouden. Er is bijna geen restauratie-, reparatie- of transportklus te bedenken waar Verhoog niet iets mee kan. Zo houdt hij het bedrijf staande.

Geurt Souman van Muziekhuis Souman in Hattemerbroek, van oudsher bekend als piano- en gitaarwinkel, is pas sinds anderhalf jaar digitale orgels gaan verkopen. Het afgelopen jaar verkocht hij elf orgels, dit jaar vier stuks. De tanende markt is volgens Souman het gevolg van de ontkerkelijking. Joop Verhoog merkt dat ook. „Maar het is niet alleen de secularisatie. De interesse in muziek maken op een toetsinstrument is sterk afgenomen. Mensen willen het niet meer leren.”

Zodoende heeft het orgel ook in kerkelijke kring – waar vroeger in bijna elke huiskamer een harmonium stond – aan populariteit ingeboet. Volgens Geurt Souman is het steeds lastiger om kerkorganisten te vinden. Dat merkt hij bij zijn eigen Nederlands-gereformeerde kerk in Wezep. „Ondanks de 1200 zielen zijn we amper in staat drie organisten bereid te vinden in diensten te spelen. Om alle beurten te kunnen vervullen werken we samen met de gereformeerd-vrijgemaakten.”

Dat is niet overal zo, zegt Cor Bosch, directeur van Orgelcentrum Andante. Samen met zijn zoon Gijsbert leidt hij een van de breedst gesorteerde orgelcentra van Nederland. Bosch woont in Veenendaal en herkent het probleem van te weinig kerkorganisten niet. „We hebben hier zeker driehonderd jonge mensen die orgelles krijgen! Kerkorganisten genoeg. Er zit nog voldoende muziek in het elektronische orgel.”

Geurt Souman verkoopt alleen orgels van het merk Johannus. Soms bijna tegen de inkoopsprijs. „Want klanten struinen eerst het internet af. Ze weten dan wat collega’s vragen en bedingen dan hier nog meer korting.” Zijn Nijkerkse collega Verhoog herkent dat: „Binnen de orgelwereld concurreren sommigen elkaar kapot.”

Concurrent

Het sofwarepakket Hauptwerk is ook een concurrent, aldus de orgelverkopers. Daarin zijn klanken verwerkt van beroemde pijporgels, zoals dat van de Kamper Bovenkerk. Deze module kan in elke orgelkast worden geplaatst. Souman: „Laatst belde iemand op het laatste moment een orgel af, omdat hij voor deze software had gekozen.”

Cor Bosch ziet in Hauptwerk nieuwe kansen. Zijn orgelbedrijf biedt Mixtuur-orgels aan, waarin Hauptwerk is ingebouwd.

Afgaande op verkoopsite Marktplaats zijn redelijk nieuwe orgels nog goed te verkopen, maar de oudjes nauwelijks. „Gratis af te halen! Een goed werkend elektronisch (studie)kerkorgel met volledig pedaal”, zo worden de oude instrumenten aangeprezen.

Marktplaats

Veel van de orgels op Marktplaats zijn rijp voor de sloop, taxeert Cor Bosch van Andante. Hij geeft toe zelf ook op Marktplaats te staan. „Puur om klanten naar m’n winkel te trekken.” De aspirant-koper belandt dan in een zaak waar hij kan kiezen uit 145 orgels, nieuw en gebruikt, in prijs variërend van 4195 tot wel 33.000 euro. Bosch is veel optimistischer dan zijn (kleinere) collega’s Souman en Verhoog. Hij verkoopt jaarlijks ruim tweehonderd orgels. De laatste vijftien jaar is de verkoop wel ‘ietsje minder’, legt hij uit. Maar daar staat tegenover dat de te verkopen orgels ook duurder zijn geworden. De prijzen variëren tussen de tien- en twintigduizend euro. „Bij ons loopt het dus lekker door. We hebben niks te klagen.” Wel tekent hij aan dat dit mede komt door zaken die verdwenen zijn. „Van de 25 Johannus-dealers twintig jaar geleden zijn er nog maar zeven over.”

Klanten ruilen bij Bosch weleens oude orgels in voor een nieuwe. Soms eentje van drie jaar, maar soms ook wel van dertig jaar. Twintig tot dertig jaar is volgens hem dan ook de maximale leeftijd van een orgel, en dat is hoog voor een elektronisch apparaat. Als hij van de versleten exemplaren af wil, gaan ze meestal naar een recyclingbedrijf. „Daar halen ze de onderdelen eruit die schadelijk zijn voor het milieu, zoals condensatoren.” Wat er met orgels gebeurt die in kringloopwinkels of op rommelmarkten staan, weet hij niet. Mogelijk gaan die naar de vuilstort, waar ze tussen andere recyclinggoederen zoals televisies en koelkasten komen te staan.

Tussenhandelaar

Een goed functionerend tweedehands orgel van een goed merk, zoals dat van Johannus, maakt volgens Geurt Souman soms nog een kans op een tweede leven. „Via een tussenhandelaar gaan die met de vrachtwagen naar Polen. Daar is Johannus het bekendste elektronische orgel. Jongere exemplaren gaan naar de muziekwinkel. ​En uit oudere exemplaren worden goede onderdelen ​gehaald om er kapotte orgels ​mee op te knappen.”