Politie en justitie zetten specialistische teams in om doodgelopen zaken met moderne opsporingstechnieken opnieuw tegen het licht te houden. „In het begin van deze eeuw had je voor DNA-materiaal een flinke druppel bloed nodig. Nu kan huidweefsel al voldoende zijn.”

Donderdag nog maakte de politie bekend dat ze een verdachte heeft kunnen aanhouden van een gewelddadige woningoverval in 2003 op een destijds 79-jarige bloemenhandelaar aan de Biltweg in Zwolle. De man werd, toen hij wakker werd van gestommel in huis, door twee mannen overvallen, mishandeld en gekneveld. Het duo stak het weerloze slachtoffer bovendien met een mes. De overvallers gingen er zonder buit vandoor.

Het Team Grootschalige Opsporing (TGO) Cold Case Oost-Nederland heeft het onderzoek opnieuw opgepakt na een match met een DNA-profiel uit de databank van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Vervolgens zijn sporen opnieuw onderzocht. De verdachte, een 33-jarige man uit Enschede, is op 6 december 2014 aangehouden en zit nog in voorlopige hechtenis. Van een tweede verdachte paste het DNA-profiel niet bij de sporen.

De zaak in Zwolle is het tweede succes (zie hieronder) van coldcaseteam Oost-Nederland. Recherchekundige Jeroen Hammer en rechercheur Henk Kamstra –beiden lid van het coldcaseteam van in totaal tien man– verwachten meer oude zaken tot een oplossing brengen, vertellen ze op het politiebureau in Arnhem.

Hun eenheid bestaat sinds 1 augustus 2013. Hammer: „We hadden alleen een ruimte met bureaus en computers en moesten bij nul beginnen. Onze opdracht was om eerst alle oude zaken te inventariseren en gegevens te verzamelen.”

Roken

Dat was voor het team een monsterklus. De politiemensen laten foto’s zien van autobusjes die volgeladen met genummerde dossiers bij het centrale archief in Apeldoorn arriveren. „Die papieren hebben we de afgelopen anderhalf jaar uit het hele politiedistrict Oost-Nederland verzameld en brandveilig opgeslagen. Alle dossiers gaan door de scanner en zijn straks digitaal te raadplegen door het coldcaseteam.”

Op de lijst van het coldcaseteam Oost-Nederland staan nu 228 onopgeloste ernstige misdrijven. Hoe beter eventuele sporen van het misdrijf –zoals vingerafdrukken, DNA-materiaal, een kledingstuk of moordwapen– zijn bewaard en gedocumenteerd, hoe groter de kans dat de zaak ooit tot een oplossing komt. Kamstra: „Vroeger kwam het voor dat een rechercheur stond te roken en zonder beschermende kleding op een plaats delict was. Dat is nu ondenkbaar.”

Vingerafdrukken

Nieuwe forensische technieken bieden tal van mogelijkheden. Hammer: „In het begin van deze eeuw had je voor DNA-materiaal een flinke druppel bloed nodig. Nu kan door de dader achtergelaten huidweefsel op bijvoorbeeld de kleding van het slachtoffer al voldoende zijn om een DNA-profiel vast te stellen. Maar ook de ontwikkelingen rond vingerafdrukken en handpalmsporen gaan razendsnel. Het wordt straks zelfs mogelijk om te bepalen hoe oud een vingerafdruk is. Bij het opstellen van een tijdlijn rond een misdrijf is dat van groot belang.”

Bovendien zijn deskundigen met behulp van geavanceerde computerprogramma’s steeds beter in staat reconstructies van bijvoorbeeld menselijke hoofden te maken. „Nog veel beter dan rond de eeuwwisseling, toen het hoofd van het meisje van Nulde werd gereconstrueerd zodat iedereen kon zien hoe ze eruit moet hebben gezien.”

DNA-databank

Van groot belang is de DNA-databank waarin de DNA-profielen van veroordeelde verdachten worden bewaard. „Het aantal profielen groeit”, zegt Kamstra. „Zelfs bij een veroordeling voor een relatief licht vergrijp als diefstal moet de verdachte al DNA-materiaal afstaan. De databanken binnen twintig Europese landen zijn ook nog eens aan elkaar gekoppeld, waardoor de kans op een match groeit.”

De belangrijkste twee pijlers waardoor politie en justitie cold cases alsnog kunnen oplossen, zijn forensische ontwikkelingen en nieuwe informatie van (oude) getuigen. „Denk aan mensen die met tips over een moord naar de politie stappen waarover ze vroeger niet konden of wilden praten omdat ze bijvoorbeeld met elkaar getrouwd waren”, aldus Kamstra. „Het kan ook zijn dat iemand wroeging krijgt of op zijn sterfbed alsnog met informatie over de brug komt. Als een tip ons vanuit het niets bereikt, duidt dat er meestal op dat er iets borrelt.”

Vooral voor slachtoffers van misdrijven en nabestaanden is de komst van permanente coldcaseteams goed nieuws. De kans op een doorbraak in een vastgelopen onderzoek kan daardoor groeien. „Alle informatie over een zaak wordt gebundeld en centraal bewaard. Zodra nieuwe tips of bewijsmateriaal met aanknopingspunten bij ons binnenkomen, kunnen we direct met het dossier aan de slag”, zegt Hammer.

Verhoorspecialist

Alle kennis en ervaring van specialisten binnen het tien man tellende coldcaseteam komt dan van pas. Als specifieke expertise nodig is, kan het team een beroep doen op andere deskundige politiemensen. „Bijvoorbeeld op iemand die alles weet van postzegels of handschriften”, zegt Kamstra. „Er zijn meer specialisten die we aan een onderzoek toevoegen, zoals een verhoorspecialist. Het verhoren van getuigen en verdachten in oude zaken is een vak apart. Zelfs voor het vormen van een dossier dat later naar de rechtbank moet, hebben we een gespecialiseerde medewerker.”

Het heeft er veel van weg dat het coldcaseteam vooral bureauwerk doet. Beide rechercheurs beamen dat, maar voegen er direct aan toe dat ze ook wel degelijk het veld in gaan. Zo was het team er twee maanden geleden bij toen de politie op een locatie bij het Twentekanaal zocht naar de al 25 jaar vermiste Zutphenaar Duncan Zwakke. De politie vermoedt dat de in Dieren werkzame technicus is vermoord. Een lichaam is echter nooit gevonden.

Kamstra en Hammer waren begin dit jaar eveneens bij het opdreggen uit de Nederrijn van de auto waarin de resten lagen van de sinds 1998 vermiste Jos Mahler en drie kennissen. Mahler, afkomstig uit het Gelderse Doornenburg, verdween in november 1998 na een avondje stappen met zijn Poolse vriendin Mayka Lappa en haar neven Pawel Lach en Robert Swiniarski. Het was daarmee een van de grootste vermissingszaken in Nederland.

Eenduidig

De leiders van de tien coldcaseteams in Nederland komen enkele keren per jaar bij elkaar voor overleg en uitwisseling van hun ervaringen. „Elke eenheid inventariseert het aantal zaken dat voor het stempel van cold case in aanmerking komt”, zegt Hammer. „Nog voor de komende zomer zullen de landelijke cijfers bekend zijn. Door de onderlinge samenwerking hopen we uiteindelijk tot een eenduidige landelijke werkwijze voor de coldcaseteams te komen.”

„Ruim een derde oude ernstige misdrijven alsnog opgelost”

Uit eerder onderzoek (”Cold cases, een hot issue”, 2006) blijkt dat ruim een derde van de opgepakte cold cases alsnog werd opgelost.

„Tussen 2000 en 2005 pakte de politie zo’n twintig cold cases per jaar op. Dat aantal is intussen gegroeid en zal alleen maar toenemen nu de politie permanente coldcaseteams heeft”, zegt criminologe Ilse van Leiden, die destijds het onderzoek bij Bureau Beke uitvoerde.

„Hoewel 35 procent van de cold cases werd opgelost, is het niet altijd zo dat de dader alsnog achter de tralies belandde. In sommige gevallen bleek de dader al overleden. Dat kan vooral voor nabestaanden frustrerend zijn, al is het voor hen soms ook voldoende om te weten wie de dader was.”

Cold cases kunnen op de een of andere manier altijd op veel belangstelling van pers en burgers rekenen. Voor Van Leiden is dat geen verrassing. „Bij cold cases gaat het altijd om grote en ingrijpende zaken, zoals een moord of een zedendelict. Dat soort misdrijven schokken de samenleving. Voor zowel de politie als de samenleving is het frustrerend als een dergelijke zaak niet wordt opgelost en de dader of daders nog vrij rondlopen. Met enige regelmaat zijn het de media die –soms op verzoek van nabestaanden– een oude zaak proberen nieuw leven in te blazen.”

Nieuwe opsporingstechnieken en DNA-onderzoek geven coldcaseteams steeds meer handvatten om een zaak alsnog op te lossen, zegt van Leiden. „De DNA-databank met profielen van verdachten en veroordeelden groeit steeds verder, waardoor de kans op een zogeheten match toeneemt. De coldcaseteams profiteren van de technische mogelijkheden in de opsporing. Belangrijk is te beseffen dat een DNA-match weliswaar een goed startpunt is voor verder onderzoek, maar nog geen definitief bewijs dat de verdachte ook daadwerkelijk op een bepaalde tijd op de plaats delict is geweest.”

Doorbraken in old cases

Februari 2015: Twee mannen dwingen in oktober 1996 een destijds 40-jarige zwakbegaafde vrouw uit Emmen in een auto te stappen. Op een parkeerplaats vergrijpt een van de mannen zich aan haar. Politieonderzoek levert geen verdachten op. In 2013 veroordeelt de rechtbank een verdachte voor winkeldiefstal, waarbij zijn DNA-profiel in een databank wordt opgenomen. De politie Oost-Nederland houdt eind 2013 het zedenmisdrijf uit 1996 opnieuw tegen het licht. De zoektocht in de DNA-bank levert nu wel een match op. Eind 2014 veroordeelt de rechtbank de 55-jarige Cornelis J. uit Deventer uiteindelijk tot twee jaar cel.

Februari 2015: Aan een oude vermissingszaak komt voorlopig een einde. Op 10 februari werd bij Arnhem het lichaam van de sinds november 2009 vermiste Rotterdammer Joop Vanackere gevonden, op aanwijzingen van een man die in Litouwen vastzit voor betrokkenheid bij die zaak. Vanackere is waarschijnlijk door een misdrijf om het leven gekomen. Het coldcaseteam van de Eenheid Rotterdam werkte in deze zaak sinds vorig jaar samen met de politie in Litouwen.

Januari en februari 2015: Het coldcaseteam Midden-Nederland houdt vierde verdachten uit Lelystad, Warnsveld, Kampen en ’t Harde aan voor betrokkenheid bij de dood van de 53-jarige Les Strijder in 2002. Hij werd op 22 november 2002 ’s nachts dood gevonden op parkeerplaats De Bosberg bij Hilversum, destijds een homo-ontmoetingsplaats. Aanvankelijk werd gedacht dat hij was overleden aan een hartaanval, maar onlangs werd door een anonieme tip duidelijk dat hij waarschijnlijk slachtoffer is geworden van een misdrijf.

Januari 2014: De moord op de 15-jarige Nicole van den Hurk lijkt na achttien jaar te zijn opgelost. Na uitgebreid onderzoek van het coldcaseteam Oost-Brabant houdt de politie een 46-jarige man uit Helmond aan. Het NFI had een match gevonden tussen DNA-materiaal dat destijds op het lichaam van Nicole was aangetroffen en het DNA van de 46-jarige verdachte dat zich reeds in de database van veroordeelde personen bevond. Hij zou haar niet alleen hebben vermoord, maar ook verkracht. Nicole verdween in oktober 1995 toen ze naar haar bijbaantje fietste. Eind november van dat jaar werd haar lichaam gevonden in de bossen tussen Mierlo en Lierop.

November 2012: Na dertien jaar wordt bekend wie de moord op Marianne Vaatstra heeft gepleegd. De politie houdt de 45-jarige Jasper S. aan in zijn huis in het Friese dorpje Oudwoude. De toen zestienjarige Marianne werd in 1999 verkracht en vermoord in de buurt van Veenklooster. Ze was op de fiets onderweg van Kollum naar haar ouderlijk huis in Zwaagwesteinde, maar kwam daar nooit aan. S. krijgt achttien jaar celstraf.

Oktober 2012: Na nieuw DNA-onderzoek houdt de politie twee 34-jarige mannen aan voor de moord op een bejaard stel in Amsterdam-Noord in 1997. Henk Opentij (79) en Mary Run (73) werden op gruwelijke wijze vermoord. Hun kelen waren doorgesneden en er was vele malen op hen ingestoken. De mannen krijgen in hoger beroep zeventien jaar cel.

Mei 2010: De moord in 1993 op de 15-jarige Andrea Luten uit Drenthe lijkt opgelost met de arrestatie van de 41-jarige Henk F. Haar vader vindt haar levenloze lichaam op 10 mei in de bossen bij de buurtschap Gijsselte. F. bekent al snel. De verdachte komt in beeld doordat hij na een veroordeling een DNA-monster moet afstaan. Hij krijgt vijftien jaar celstraf.

Mei 2008: Op een persconferentie in Apeldoorn wordt bekendgemaakt dat in de zogeheten Puttense moordzaak een nieuwe verdachte is aangehouden op basis van een DNA-match. Het gaat om de 33-jarige Ronald P. uit Delft, die oorspronkelijk uit Putten komt en ten tijde van het misdrijf op enkele honderden meters van het slachtoffer Christel Ambrosius (23) woonde. De DNA-match levert een doorbraak op.

Cold cases in onderzoek

April 2015: Er wordt opnieuw onderzoek gedaan naar een onopgeloste moord in de provincie Groningen in 1998. Op het lichaam van de vermoorde Sandra Kalk (17) uit Hoogezand waren toen haren gevonden, die nu worden onderzocht op DNA. Dat was destijds nog niet mogelijk. De zaak wordt niet heropend, meldde het openbaar ministerie donderdag, maar het is een „beschouwing van eerder gedaan onderzoek.”

De haren gaan naar het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) in Den Haag. Dat heeft waarschijnlijk een paar maanden nodig voor het onderzoek.

Het lichaam van Sandra was op 31 juli 1998 gevonden in een bosje bij het dorp Kolham, vlak bij Hoogezand. Een paar dagen eerder was ze verdwenen. Ze bleek te zijn doodgeschoten. De enige verdachte, een 22-jarige man, kwam een maand later om in een vuurgevecht met de politie. De nabestaanden van Sandra betwijfelen of hij wel schuldig was. Ze denken ook dat er misschien anderen bij de moord betrokken waren.

MAART 2015: De politie laat het lichaam van de destijds 25-jarige Larissa Dumont opgraven om het te laten onderzoeken bij het Nederlands Forensisch Instituut. In mei werd de jonge vrouw dood aangetroffen in de paardenbak achter haar huis in Nieuwveen. Ze zou door haar eigen paard zijn doodgebeten.

Ronald, een vriendin van het slachtoffer, treft haar dood aan in de paardenbak, terwijl haar wedstrijdpaard Jetalito Jet Set, op enkele meters afstand met bloed op zijn bek en lijf ronddraaft. De politie concludeert na onderzoek dat de wedstrijd­amazone is overleden aan de gevolgen van een paardenbeet. Sectie op het lichaam vindt daarom niet plaats.

Recent is er in de media openlijk getwijfeld aan de doodsoorzaak van Dumont. Een forensisch patholoog is er, na bestudering van foto’s, voor 100 procent van overtuigd dat er een misdrijf in het spel is. Het paard blijkt geen agressief karakter te hebben. Een beet in de hals lijkt deskundigen onlogisch.

Het coldcaseteam van de politie Den Haag besluit begin maart –na maandenlang beraad– het onderzoek naar het overlijden van Dumont te heropenen, hoewel politie en justitie geen reden hebben te denken dat de vrouw door een misdrijf om het leven is gekomen. Wordt vervolgd.

Verjaringstermijn

Misdrijven waarop een levenslange gevangenisstraf staat (moord) of misdrijven met een gevangenisstraf van twaalf jaar of meer (verkrachting, mensensmokkel en doodslag) kunnen sinds 2006 niet meer verjaren. Hetzelfde geldt voor zedenmisdrijven tegen kinderen waarop minimaal acht jaar celstraf staat. Dat betekent dat een eventueel nog in leven zijnde verdachte altijd strafrechterlijk vervolgd kan worden.