Tijdens de conferentie London Consultation dinsdag in de Engelse hoofdstad waren de beschuldigers van de Russische kerk in de meerderheid. Ze was altijd al een beweging vol spionnen van de geheime dienst, en van berouw is nooit iets vernomen.

Maar, zo zei iemand, bedenk dan wel dat alle kerken vol met spionnen zaten, dus ook bij de adventisten en de baptisten.

Het gewapende conflict in Oost-Oekraïne is geen burgeroorlog, stelde de Oekraïense aartsbisschop Zoria. „Het is een ‘heilige oorlog’, maar dan tussen aanhalingstekens. Het oude Sovjet-Rusland vecht tegen het huidige Oekraïne en gebruikt verwijzingen naar het heilige.”

Het verdwenen communisme liet een (geestelijke) leegte achter die moest worden opgevuld. Dat doet de kerk. De Oekraïense filosoof dr. Mykhailo Tsjerenkov sprak daarom van een „politieke orthodoxie” als de nieuwe Russische identiteit. „Als dit een heilige oorlog is voor het heilige Rusland, dan hebben sancties weinig zin.”

De conferentie over de rol van de kerk in het huidige conflict werd gehouden in Lambeth Palace, de ambtswoning van het wereldwijde hoofd van de Anglicaanse Kerk. De bijeenkomst was in de Guard Room, waar in de afgelopen eeuwen al veel debatten over kerk, staat en geweld hebben plaatsgevonden, waarvan sommige minder vreedzaam verliepen dan dat van gisteren.

De Russische jurist Ekatarina Smyslova was de enige die het voor de Russisch-Orthodoxe Kerk opnam, en in het bijzonder voor patriarch Kyrill. „Hij is de man die werkelijk geestelijke vernieuwing bracht. Hij stimuleert geestelijken een theologische opleiding te volgen. Ook zet hij jongeren aan tot evangeliseren. Verder zijn er in de kerk Bijbelstudies, zondagsscholen en catechese. In mijn gemeente wordt nu het avondmaal pas na de preek bediend.”

Volgens Smyslova zal deze vernieuwing invloed krijgen op nieuwe generaties Russen. „Die zullen dan minder slaafs achter Poetin aan lopen.”

De Oekraïense aartsbisschop Zoria ziet geen verbetering. „De Russen vatten patriottisme op als het kritiekloos achter Poetin aan lopen. Wij zijn als goede christenen natuurlijk patriottisch, net als Paulus wel voor de Joden wilde sterven. Maar wij richten ons op het volk en niet op de president.”

De Engelse geestelijke Michael Bourdeaux –die jarenlange ervaring met de Russische kerk heeft—bekritiseerde de klassieke samenwerking tussen kerk en staat, die als ”sinfonia” wordt aangeduid. „Dit klinkt mooi, maar in de praktijk betekent het dat de kerk nooit kritiek heeft op de staat. Dat is een verraad aan de menselijke vrijheid. Mijn gebed is dat de Russisch-Orthodoxe Kerk weer een profetische stem laat horen.”

Smyslova ontkent de problemen in de Russische kerk niet. „Maar vergelijk het met een verkrachte vrouw. De kerk is jarenlang misbruikt. In ruil daarvoor krijgt de kerk geld en vrijheid.”