De kamerleden kregen een lawine van kritiek op de plannen van minister Verdonk (Vreemdelingenzaken en Integratie) over zich heen. Deskundigen en bestuurders meldden kort gezegd dat het Verdonk niet gaat lukken de komende drie jaar 26.000 uitgeprocedeerde asielzoekers Nederland uit te zetten. De genodigden wezen de fracties op forse knelpunten en obstakels in de plannen.

Een flink deel van de asielzoekers kan volgens hen echt niet terug. Velen zullen na verblijf in een vertrekcentrum of in vreemdelingenbewaring toch in Nederland blijven. Dat blijkt uit de jarenlange praktijk. Vergeleken met andere Europese landen voert Nederland bovendien het strengste beleid wat betreft uitzettingen en is het het minst gul met pardonregelingen.

Volgens prof. dr. A. van Kalmthout van de Universiteit van Tilburg is het beeld in de nota „te optimistisch en te rooskleurig.” Hij vindt dat Verdonk te veel de nadruk legt op gedwongen uitzetting en daarbij te veel verwacht van de vrijheidsbeneming in vertrekcentra vooraf.

Uit zijn onderzoek blijkt dat de uitzettingen na vreemdelingenbewaring in Tilburg en Ter Apel, waar mensen echt gevangen worden genomen, afnemen. In 2003 werd slechts 35 procent van de uitzettingen gerealiseerd. En zelfs dan is vaak niet zeker of ze echt Nederland uit zijn.

De maatregelen van Verdonk verschillen niet zo veel van de oude plannen en zullen volgens Van Kalmthout weinig effectiever zijn. Hij denkt daarom dat er langdurig vele duizenden plaatsen in vertrekcentra nodig zullen zijn om alleen al aan die 35 procent uitzettingen toe te komen. Verdonk heeft vooralsnog 1500 plekken in gedachten.

De professor vindt dat meer nadruk moet komen op de factoren die uitgeprocedeerden ervan weerhouden terug te keren. Een vertrouwenspersoon moet achter die belemmeringen komen. Om schuld en schaamte in het herkomstland te verminderen is het belangrijk geld mee te geven, aldus de hoogleraar.

Ook anderen, zoals de Utrechtse burgemeester A. Brouwer-Korf en mr. T. van Os van den Abeelen, die het kabinet adviseert, wezen erop dat veel meer mensen dan Verdonk denkt echt niet terugkunnen of niet teruggaan. Van Os van den Abeelen wijt dat aan de lastige materie en het complexe buitenschuldcriterium. „Niemand weet wat er op de ambassades gebeurt. Er mogen geen anderen mee naar binnen. En wie zegt dat de asielzoeker binnen hetzelfde zegt als bui ten?” Ook al denkt hij dat niet iedereen sjoemelt, hij voorziet wel dat veel mensen uiteindelijk niet kunnen worden uitgezet en illegaal in Nederland blijven.

Voorafgaand aan de hoorzitting overhandigden actievoerders uit diverse regio’s in Den Haag duizenden handtekeningen en hartenkreten aan de Tweede Kamer. Een paar kamerleden kwamen naar buiten om demonstranten te woord te staan. De linkse kamerleden willen net als de betogers een ruimere pardonregeling, maar zij vormen een minderheid in de Tweede Kamer. CDA, VVD, LPF en D66 steunen de beperkte pardonregeling wel. Ook het terugkeerbeleid kan in hoofdlijnen op steun van een kamermeerderheid rekenen. In verband met ziekte van Verdonk is het overleg over de terugkeernota uitgesteld tot 9 februari.

De vier grote steden en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) zijn niet gerust op de plannen van Verdonk. Zij willen snel overleg, omdat ze opvang willen voor uitgeprocedeerde asielzoekers die buiten hun schuld niet meteen terug kunnen naar hun herkomstland.