Tijdens de wekelijkse fractievergadering van vanmorgen was het onvermijdelijk een van de belangrijkste gespreksonderwerpen. Hoe halen twee zulke belangrijke partijgangers, nota bene staatssecretaris, het in hun hoofd om publiekelijk een soort politieke identiteitscrisis te suggereren. Zij zouden toch juist met fierheid moeten staan voor de liberale beginselen en idealen?

Staatssecretaris Rutte van Sociale Zaken (36) dacht er vorige week tijdens een optreden in politiek café De Libertijn anders over. Volgens hem is de VVD een „sleets merk” geworden. „We zijn nog te veel de partij van Wassenaar, rijke mensen, asociaal beleid. Dat beeld is achterhaald, wij zijn veel socialer dan de PvdA. Onze ideeën sluiten veel beter aan bij de wensen die nu in de maatschappij leven dan de vage ideeën van Wouter Bos.”

Te veel wordt de VVD nog geassocieerd met traditionele liberale onderwerpen als financiële degelijkheid en veiligheid. De partij zou breder moeten worden, aldus Rutte. Daarbij kan zij een voorbeeld nemen aan oud-partijleider Bolkestein. Maar let wel: „Niet zozeer inhoudelijk, als wel hoe hij het deed. Hij wist mensen uit alle lagen van de bevolking aan te spreken, waardoor ze dachten: Ja, da’s waar.”

Rutte kreeg al snel bijval van zijn collega Melanie Schultz van Verkeer en Waterstaat (33). In een interview met Het Parool pleitte ook zij voor drastische vernieuwing. „Het is niet alleen dat de VVD te eenzijdige thema’s heeft en dat we andere onderwerpen dan financiën en veiligheid nadrukkelijker moeten belichten, maar die moeten ook veel beter naar lokaal niveau worden vertaald”, aldus de ex-wethouder van Leiden.

Schultz onthulde dat ze zelfs al met partijgenoten heeft overlegd over de mogelijke oprichting van een grote sociaal-liberale partij. „We moeten eerst de thema’s bespreken en dan kun je verder bepalen of je D66 erbij betrekt, of andere partijen.” Wat Schultz betreft hoeft de partijnaam daarbij geen probleem te vormen: het oude VVD kan worden ingeruild voor een nieuwe, frissere benaming.

De eerste prominente VVD’er die reageerde was minister Kamp van Defensie. „Ze gaan al bijna weer weg, geloof ik”, begon hij cynisch in het tv-programma Buitenhof. Om serieuzer te vervolgen: „Wij zijn geen linkse partij, dus we gaan niet samen met de PvdA. Wij zijn ook geen partij die religie koppelt aan politiek, dus gaan we ook niet samen met het CDA. We hebben die samenwerking helemaal niet nodig.”

Volgens Kamp is de VVD namelijk wel degelijk een „sterk merk.” „Wij zijn een partij die staat voor vrijheid en veiligheid, op een stevige basis van orde en gezag. Daar is heel veel belangstelling voor in onze samenleving. En wat is er eigenlijk mis met Wassenaar? Daar heb ik helemaal niks tegen. Onze oud-partijleider Hans Dijkstal kwam er vandaan. Dat was toch de sociaal-liberaal bij uitstek?”

Fractievoorzitter Van Aartsen houdt zich voorlopig stil over de kwestie, die door de leiders van PvdA en D66, Bos en Dittrich, gisteren al werd geduid als een heuse „richtingenstrijd.” Hij zal volgende week maandag op een partijbijeenkomst reageren. Vice-fractievoorzitster De Vries heeft er minder moeite mee om heet van de naald van zich te laten horen: „Ik hoop niet dat er een virus onder de staatssecretarissen heerst.”

Ze kan het allemaal „volstrekt niet plaatsen.” Niet dat de naam VVD oubollig zou zijn -„ik denk juist dat het een heel duidelijk merk is”- en al helemaal niet dat een partijfusie gewenst is - „dat slaat werkelijk nergens op.” Volgens de vice-fractievoorzitster is het verschil met de PvdA „zo groot dat het absoluut onmogelijk is.” De Vries vindt het „een beetje dom” van Schultz, en vindt dat de staatssecretarissen er goed aan doen „gewoon weer aan het werk te gaan.”

Vergelijkbare taal valt op te tekenen uit de mond van kamerlid Wilders, die al jaren ijvert voor een rechtsere VVD. „Als ze ervoor pleiten dat de VVD op de schop moet, ben ik het met ze eens. Maar de koers verleggen naar de linkerkant van het politieke spectrum, dat zou een ramp zijn, de doodsteek voor de VVD. Voorhoeve en Dijkstal hebben dat geprobeerd en ze hebben de partij daar geen plezier mee gedaan.”

Laat het hangen naar links maar aan het CDA over, aldus Wilders. „Bij hen zul je die neiging meer en meer zien ontstaan, maar het is ongelofelijk onverstandig. De VVD heeft de goede oplossingen voor de grote maatschappelijke problemen als immigratie, integratie, veiligheid en sociale zekerheid. Daar is ook absoluut voldoende basis voor in de Nederlandse maatschappij.”

Net als minister Kamp reageerde de Amsterdamse rechtsfilosoof (en kritische VVD’er) Cliteur in het tv-programma Buitenhof. Hij ziet niets in de stijl waarmee staatssecretaris Rutte de boer op wil. „Rutte denkt dat hij Bolkestein kan kopiëren zonder de inhoud erbij te nemen. Maar het succes van Bolkestein hing juist samen met die inhoud. En Bolkestein begreep dat politici een ideologie nodig hebben, een politieke filosofie.”

Wat Rutte dus moet doen, aldus Cliteur, is studeren. „Alleen op die manier kan hij tegenwicht bieden aan de vage ideeën van Wouter Bos. En dan zul je zien dat mensen gaan zeggen, in heel beschaafd Nederlands: Ja, verhip, da’s waar, die Rutte heeft gelijk.”