Het staatsbezoek stond aanvankelijk onder druk door de veroordeling van de Nederlander Machiel Kuijt tot levenslang wegens drugssmokkel. In Thaise cellen zaten vijftien Nederlanders gevangen, met name vanwege drugshandel. Onderhandelingen over een uitleveringsverdrag (Wet overdracht tenuitvoerlegging vonnissen, WOT) tussen Nederland en Thailand om de zaak van de Nederlandse gedetineerden te regelen, wilden eerst niet vlotten.

Het staatsbezoek bracht die zaak in een versnelling, vooral omdat de ’formule-Bot’ effectief bleek. De nieuwe minister van Buitenlandse Zaken reisde mee met de Koningin. Hij heeft de reputatie van een carrièrediplomaat en rust niet voordat hij iets heeft bereikt dat haast onmogelijk is. Hoewel koningin Beatrix als staatshoofd publiekelijk geen woord wijdde aan de kwestie van de Nederlandse gevangenen, heeft Bot in de wandelgangen als een Aziatische tijger gelobbyd. Hij sprak alle verantwoordelijken die hij grijpen kon aan om hun de Nederlandse context uiteen te zetten. Zo organiseerde hij op onmogelijke tijdstippen ”light suppers” om met Thaise bewindslieden en ministers te spreken. Bij dat alles liet hij de Thai in hun waarde en masseerde hij hen met dezelfde technieken waar ze zelf zo beroemd om zijn. Pijnlijke plekken bij de altijd glimlachende Thai werden daardoor zo zacht als Hollandse boter.

Tegenover de buitenwacht werden de verwachtingen rond het uitleveringsverdrag eerst flink getemperd, maar dat was een afleidingsmanoeuvre. Minister Bot kon op de vierde dag van het staatsbezoek al aankondigen dat aan twee Nederlanders gratie werd verleend en dat de Thaise koning Bhumibol al in die verzoeken had bewilligd. Een opvallende geste van de Thaise koning, die daarmee bij veel Nederlanders in waarde steeg. Verder werd de doodstraf van twee Chinese Nederlanders omgezet in levenslang en zou het WOT-verdrag snel rond komen.

Aan het thuisfront werd meteen juichend gereageerd. Toen de twee Nederlanders vervolgens hun cel in Bangkok konden verlaten, was het een komen en gaan van de media om het duo te ’debriefen’.

Toch zijn er de nodige kanttekeningen te plaatsen bij dit succes van het staatsbezoek. Het bezoek heeft overduidelijk aan het licht gebracht dat de lage Europese strafmaat onverenigbaar is met de hoge Aziatische eisen. Dit heeft hier alles te maken met de visie op drugs. De Koningin zal het niet ontgaan zijn dat Thailand de drugsbestrijding zeer serieus opvat. Drugs verslaan hun duizenden onder Thaise jongeren en sinds koning Bhumibol op zijn verjaardag, 5 december, in 2002 zei dat daar iets aan gedaan moest worden, is dat daadwerkelijk gebeurd. Op z’n Aziatisch gaat dat niet met een fluwelen handschoen. Men kijkt niet op een dode meer of minder en het Thaise volk maalt daar ook niet om.

Naar verluidt zijn er in de bestrijding van de drugshandel door het leger enige duizenden zonder vorm van proces geëxecuteerd. Of ook de corrupte segmenten van de Thaise politie- en douaneautoriteiten worden uitgeroeid, valt overigens nog te bezien. Feit is wel dat premier Thaksin sinds februari 2003 zo hard van stapel liep om Thailand van het drugsprobleem te verlossen, dat hij op 5 december 2003 van de koning een reprimande kreeg. Hij werd erop gewezen dat de mensenrechten moesten worden nageleefd. Ook Bot heeft zijn Thaise collega op de mensenrechten geattendeerd.

Naar verluidt krijgen buitenlandse drugssmokkelaars in Thailand strengere straffen dan Thaise drugshandelaren. Als een Thai bekent, komt hij in aanmerking voor strafvermindering. Niettemin zijn de Thaise straffen in Nederlandse ogen extreem. Maar Den Haag zou er goed aan doen te beseffen dat het ook extreem is dat iemand die levenslang in Thailand uitzit en via de WOT in een Nederlandse cel belandt, daar wellicht (nog maar) acht jaar hoeft te zitten. Nog extremer wordt het als naast hem in de Bijlmerbajes iemand zit die wegens moord vijf jaar heeft gekregen. Dergelijke grote discrepanties tussen nationale jurisdicties zijn nauwelijks te overbruggen.

Daarom verdient de formule van Bot alleen in diplomatiek opzicht een compliment, omdat hij erin is geslaagd die verschillen weg te strijken in de plooien van het bamboegordijn. Maar in moreel opzicht (de lage strafmaat) moet Den Haag bij zichzelf te rade gaan en ook weten dat het Nederlandse volk niet staat te trappelen om de gegratieerde gevangenen in de armen te sluiten.

Succesvol was het staatsbezoek voor de nabestaanden van de mensen die in de Tweede Wereldoorlog in de dwangkampen van de Japanners zijn overleden tijdens de bouw van de Birma-spoorweg. Het eerbetoon van de Koningin en de prins op de oorlogskerkhoven in Kanchanaburi en Chungkai maakte veel nabestaanden gelukkig en ontroerde hen. Het verhaal van persoonlijk leed van lang geleden werd weer actueel en kreeg daardoor opeens een gezicht.

Verder voldeed het staatsbezoek aan de behoefte om Nederland in Thailand op de kaart te zetten. Overal waar koningin Beatrix en de Prins van Oranje kwamen, was de bevolking uitgelopen, wemelde het van de rood-wit-blauwe vlaggen, mega-afbeeldingen van een wel erg jonge koningin Beatrix en welkomstborden, die op een uitzondering na correct waren gespeld. Op het Thaise journaal, dat eerst altijd ruim verslag doet van het Thaise koningshuis, werd plaats ingeruimd voor het bezoek van de Nederlandse vorstin en haar zoon. Tegelijk luidde het staatsbezoek op mooie wijze de viering in van het 400-jarig bestaan van de relatie tussen Nederland en Thailand, waar dit jaar veel aandacht aan wordt besteed.

Ten slotte legde het staatsbezoek de verschillen bloot tussen de Thaise en de Nederlandse monarchie. Aan de ene kant een Thaise koning met een bijna goddelijke status en het geweten van de natie. Aan de andere kant een Nederlandse vorstin die zich geen enkele ’slip of the tongue’ kan permitteren, altijd op haar hoede moet zijn, en voor wie de minister-president politiek verantwoordelijk is. Ondanks die verschillen zijn er twee overeenkomsten. Zowel Bhumibol (76) als Beatrix (65) komt op een leeftijd om zich op opvolging te bezinnen. En iedereen zal erkennen dat beiden zich voor meer dan 100 procent inzetten voor hun land.