Al zeventig jaar onderhouden de inwoners van Driel een vriendschappelijke band met de veteranen. „Voor de Drielenaren zijn de Polen hun bevrijders. Zij vochten in hun dorp tegen de Duitsers”, aldus Baltussen. In 1947 schonken de Poolse parachutisten een groot bedrag voor de wederopbouw van de jongensschool die tijdens de strijd als militair hospitaal had gediend. De herbouwde school kreeg de naam St. Stanislaus Kostka-school, de straat waaraan de school stond werd Casimirstraat. „Ook is er een huis dat Polska heet en twee monumenten herinneren aan de strijd van de Polen.”

Nu is er ook een informatiecentrum. Baltussen: „De belangstelling voor de jaarlijkse herdenking blijft groot. Het hele jaar door worden de Poolse herkenningspunten in Driel bezocht, door mensen uit Polen en uit Nederland en Engeland. Hen komen we met de expositie tegemoet. Het informatiecentrum verhaalt over de strijd van de Polen tijdens Market Garden, gaat in op de oneervolle behandeling van de Polen na het mislukken van de operatie en belicht de warme contacten met de bevolking van Driel.”

Al sinds 1949 Sosabowskiplein Driel

DRIEL. Koning Willem-Alexander en de Poolse president Komorowski zijn morgen in het Betuwse dorp Driel bij de 70e herdenking van de bijdrage van Poolse parachutisten aan de geallieerde operatie Market Garden in 1944. Er komt steeds meer aandacht voor het aandeel van Poolse militairen in de bevrijding van Nederland.

Informatiecentrum ”De Polen van Driel” is gisteren officieel geopend. Achter in de rooms-katholieke kerk in Driel is een expositie ingericht over de strijd van de 1e Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade tijdens Market Garden. Voorzitter Arno Baltussen van de Stichting Driel-Polen: „Dat er in september 1944 Polen hebben gevochten in de omgeving van Arnhem, is nooit zo bekend geweest.”

In de Hall of Fame van Airborne Museum Hartenstein in Oosterbeek is de komende maanden een presentatie te zien over de Poolse generaal-majoor Stanislaw Sosabowski (1892-1967) en zijn rol tijdens de slag om Arnhem. „Daarmee willen we recht doen aan de onbaatzuchtige inzet van de vele Polen bij de bevrijding van Nederland”, zegt conservator Marieke Helsen.

Sosabowski was bevelhebber van de circa duizend Poolse militairen die vanuit de omgeving van Driel Britse eenheden in met name Oosterbeek moesten ondersteunen. Hij kreeg het mislukken van de slag om Arnhem in de schoenen geschoven. De generaal-majoor werkte na de Tweede Wereldoorlog in Engeland als fabrieksarbeider. Terug naar zijn vaderland Polen, waar communisten de baas waren, kon hij niet. Zonder pensioen was hij gedwongen tot zijn 75e door te werken.

Conservator Helsen vindt dat Sosabowski onterecht is behandeld. „Hij heeft juist heel erg zijn best gedaan om de Britten te helpen. Dat Market Garden is mislukt, valt niet één persoon te verwijten. Het was een samenloop van omstandigheden. Sosabowski heeft proberen te redden wat er te redden viel. Hij gooide de handdoek niet in de ring, maar behield zijn strijdlust.”

Het blijft gissen waarom de Pool moest boeten. „Sosabowski was in elk geval geen vriendje van de Britse generaal Browning”, aldus Helsen. „Hij was ook geen man van ”likken naar boven en trappen naar beneden”, zoals velen deden. De Pool had een eigen mening en kon die –als hoge legerofficier met jarenlange ervaring en docent aan de militaire academie– goed onderbouwd verwoorden. Waarschijnlijk heeft Sosabowski een paar lange tenen van generaals geraakt. Zijn manschappen droegen hem daarentegen op handen. De brigade werd tijdens de oversteek over de Rijn van Driel naar Oosterbeek zwaar onder vuur genomen, maar hij was bij zijn mannen.”

Ook Baltussen noemt het „onzin” dat Sosabowski de zondebok werd. „Het was niet zijn schuld dat Market Garden misliep. Hij had generaal Montgomery vooraf gewaarschuwd dat de operatie weleens kon mislukken. Iemand moest blijkbaar de zwartepiet worden toegespeeld.”

De Betuwse historicus Jan Brouwer veronderstelt in zijn recente studie over Market Garden dat de bejegening van Sosabowski deel uitmaakte van een politiek spel. „Met het ontslaan van Sosabowski zette de Britse regering-Churchill de Poolse regering in ballingschap onder druk om in te stemmen met de toekomst die de Russische leider Stalin voor Polen verlangde.”

De omslag voor Sosabowski en zijn manschappen kwam pas in 2004 met de documentaire ”God Bless Montgomery – De vergeten Polen in de Slag om Arnhem” van onderzoeksjournalist Geertjan Lassche, uitgezonden door de Evangelische Omroep. Sosabowski werd in 2006 gerehabiliteerd; hij werd postuum onderscheiden met de Bronzen Leeuw, zijn brigade ontving de Militaire Willemsorde. „Sindsdien heeft het verhaal van de Polen meer bekendheid gekregen”, constateert Baltussen.

Airborne Museum Hartenstein, dat de Poolse parachutisten en de generaal-majoor heeft opgenomen in de vaste expositie, presenteert Sosabowski nu als symbool van Poolse inzet. Behalve een borstbeeld en de koninklijke onderscheiding van de Pool worden onder meer zijn uniform (battledress), helm, baret en noodrantsoendoosje getoond. Helsen: „Sosabowski verdient het om in de schijnwerpers te worden gezet.”