In de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) bleef Nederland neutraal. In België woedde de oorlog echter in alle hevigheid. De val van de stad Antwerpen op 10 oktober 1914 was voor massa’s Belgen het sein om hun land halsoverkop te verlaten.

Er kwam een enorme vluchte­lingenstroom op gang. Veel Belgen kwamen in Zeeland terecht. Van daaruit trokken ze verder naar het noorden of naar Engeland. Maar velen bleven in Zeeland. Gemeenten vingen de Belgen op en zorgden ervoor dat ze voldoende voedsel kregen.

Zo’n 650.000 Belgische vluchtelingen trokken in 1914 naar Zeeland, zegt gemeentearchivaris Van den Kieboom van Tholen. Van hen kwamen er 550.000 via de Belgisch-Zeeuws-Vlaamse grens. De rest trok Zeeland hoofdzakelijk via Noord-Brabant binnen. De gezamenlijke Zeeuwse archiefdiensten hebben de namen van de vluchtelingen die in Zeeland verbleven verzameld en in een onlinedatabase toegankelijk gemaakt voor het publiek.

Voedselhulp

Daarnaast zijn scans gemaakt van documenten waarin de vluchtelingen worden genoemd, deze kunnen online worden doorzocht. „Ik weet zeker dat er veel van deze database gebruik zal worden gemaakt. Ik denk dat er nogal wat Vlamingen zijn die graag willen weten hoe het hun voorouders is vergaan tijdens die oorlog. De kennis daarover ebt langzaam maar zeker weg.”

In de digitale kaartenbak komen 43.000 namen voor. Veel minder dan het werkelijke aantal vluchtelingen dat in Zeeland verbleef. Dat komt niet alleen omdat velen Zeeland als tussenstation gebruikten, maar vooral ook, zegt Van den Kieboom, omdat alleen vluchtelingen die waren aangewezen op voedselhulp van de Zeeuwse gemeenten werden geregistreerd. Die registratie was nodig om als gemeente geld van het Rijk te kunnen ontvangen waarmee het voedsel werd gekocht.

Bemiddelde Belgische vluchte­lingen konden hun voedsel zelf kopen en hoefden niet voor de voedselhulp geregistreerd te worden. Van den Kieboom: „De mensen die in de database voorkomen, zijn voornamelijk de ondersteunde vluchtelingen, die dus niet alleen ontheemd maar ook onbemiddeld waren.”

Van den Kieboom opperde het plan om tot een centrale database te komen drie jaar geleden tijdens een samenkomst van archivarissen uit Zeeland, Oost-Vlaanderen en West-Vlaanderen. „Er werd zwaar instemmend geknikt”, zegt hij nu. „Met name onze Vlaamse evenknieën waren enthousiast.” De Thoolse archivaris wierp zich op om leiding te geven aan het project, dat aansluit bij de herdenking van de Eerste Wereldoorlog, die honderd jaar geleden uitbrak.

Val van Antwerpen

Van den Kieboom kan zich nog verbazen over de omvang van de vluchtelingenstroom destijds. „Hij kwam snel en grootscheeps op gang.” Vooral na de val van Antwerpen op 10 oktober ging het rap. In het weekend van 10 en 11 oktober werd Tholen overspoeld door vluchtelingen; het waren er 3500, waarmee het oorspronkelijke inwonertal van dit stadje –circa 3200– in één klap ruim verdubbelde.

„Het was een gekkenhuis”, weet Van den Kieboom. Het naburige Bergen op Zoom kreeg ruim 60.000 vluchtelingen te ver­werken. Drie weken later, op 
1 november, telde Middelburg 5141 (onbemiddelde) vluchtelingen, Vlissingen 8160 en een klein dorp als Kruiningen 7000. In totaal zijn 30.000 vluchtelingen naar Vlissingen getrokken.

Van den Kieboom zegt dat de Zeeuwse archiefdiensten voor dit project „met succes samen optrokken.” De Zeeuwse SGP-gedeputeerde Van Heukelom verricht bij de lancering van de database op 8 oktober de eerste zoek­actie. De namen plus de scans van de gebruikte bronnen komen beschikbaar via de website zeeuwengezocht.nl van het Zeeuws Archief en archieven.nl.