Veel wijst erop dat een raket het toestel van Malaysia Airlines naar beneden haalde. Kennelijk afgeschoten door rebellen. Experts zijn in het oorlogsgebied in Oost-Oekraïne minutieus op zoek naar sporen. Doel: volstrekte duidelijkheid. De onderste steen moet boven. Die woorden van premier Rutte zullen lang nagalmen.

Hoe gaat zo’n onderzoek naar de brokstukken in zijn werk?

Luchtvaartexpert ir Joris Melkert, docent luchtvaarttechniek aan de Technische Universiteit (TU) Delft: „Dat varieert. Ieder vliegongeval is uniek. Belangrijk is een open blik. De onderzoekers zullen proberen zaken uit te sluiten. Het verhaal gaat dat in brokstukken allerlei gaatjes zitten. Dat zou erop duiden dat vlak voor het vliegtuig een raket uit elkaar is gespat. Maar die beschadigingen kunnen misschien ook wel zijn ontstaan door een ontploffende vliegtuigmotor. Zo’n motorontploffing is heel heftig, gaat met veel geweld gepaard, scherpe voorwerpen prikken door de romp. Vind je op de rampplek echter tamelijk intacte motoren, dan kun je een motorexplosie uitsluiten. Zo ga je stapsgewijs te werk. Je legt puzzelstukjes bij elkaar en werkt toe naar de meest waarschijnlijke oorzaak. Dat zou heel goed een raketinslag kunnen zijn.”

Kun je aan wrakstukken zien dat een vliegtuig beschoten is met een raket?

„Ik denk dat militaire experts kunnen zien aan een patroon van beschadigingen dat het om een raket gaat en ook om welke soort. Het zou kunnen gaan om een Buk-raket met radargeleide koppen. Die zoekt in de lucht naar grote metalen voorwerpen en legt een gekromde baan af. Onderzoekers kunnen waarschijnlijk achterhalen wáár de vermoedelijke raketinslag op het vliegtuig is geweest. Van voren, van achteren, van opzij. Ik acht het niet waarschijnlijk dat je uit bestudering van de brokstukken kunt afleiden wáár precies de lanceerinstallatie heeft gestaan. Daar heb je andersoortig onderzoek voor nodig.”

Bieden satellietbeelden aanknopingspunten?

„Dat zou goed kunnen. Het zou mij niet verbazen als de Amerikanen spionagesatellieten boven Oekraïne hebben vliegen. Zij zullen een eventuele troepenopbouw van de Russen goed in 
de gaten willen houden. Beelden van die spionagesatellieten 
zouden helderheid kunnen 
geven over de exacte plek waarvandaan een raket is afgeschoten. Maar Amerikanen zullen niet scheutig zijn om die informatie openbaar te maken. Daarmee geven ze inzage in hun spionagetactieken.

Op enig moment zullen mogelijk de Amerikanen wellicht wat informatie prijsgeven, uit goed fatsoen. Maar die gegevens zullen waarschijnlijk worden gefilterd en in vertrouwelijkheid worden gegeven. Toen een paar maanden geleden de Maleisische vlucht MH370 ineens verdween, duurde het een hele tijd voordat er vanuit militaire kringen radarbeelden werden verstrekt. Landen als bijvoorbeeld Indonesië, Pakistan en India waren niet meteen bereid om satellietinformatie op straat te gooien.

Vlucht MH17 kwam vorige week in oorlogsgebied terecht. En in een oorlog is de waarheid het eerste slachtoffer. Kort na de ramp klonk nog heel stellig uit Amerikaanse mond dat de Russen de hand hadden in de kennelijke raketaanslag door de pro-Russische separatisten. Maar deze week zeiden de Amerikanen dat niet kan worden aangetoond dat de Russen rechtstreeks betrokken zijn bij een raketaanval.”

Kunnen experts op raketrestanten vingerafdrukken of DNA van verdachten vinden?

„Dat zou interessant zijn. Vroeger kwam het voor dat strijdende partijen hun handtekening op een bom zetten: een lelijke boodschap voor de vijand. Het is denk ik technisch niet onmogelijk om DNA op raketresten te vinden. Maar het lijkt me niet zo waarschijnlijk. Ik kan me voorstellen dat separatisten werkhandschoenen dragen als ze een raket vastpakken. Dan vind je dus geen DNA of vingerafdrukken terug. Verder kunnen sporen door de enorme hitte zijn weggebrand. Het is denkbaar dat de experts op zoek gaan naar raketbrandstof op de rampplek. Die sporen kun je met chemische analyse vaststellen. Probleem is wel dat het in het rampgebied in ieder geval een dag heeft geregend.”

De Amerikaanse krant The New York Times publiceerde foto’s met daarop een reeks gaten in vliegtuigbrokstukken. Dat zou duiden op een raketinslag. Die foto’s beziet u met de nodige belangstelling?

„Ik ben er nog niet van overtuigd dat die foto’s bewijs zijn van een raketinslag. Ik weet niet zeker of het om brokstukken van de MH17 gaat. Je moet niet uitsluiten dat bijvoorbeeld de separatisten brokstukken van ándere neergeschoten vliegtuigen op de rampplek hebben neergelegd. Overigens zijn experts zeker in staat om de daadwerkelijke delen van de gecrashte vlucht MH17 te traceren. De bouw van vliegtuigen is ontzettend goed gedocumenteerd. Ieder onderdeel is genummerd en van de nodige informatie voorzien: waar is het gemonteerd, wie heeft het gemaakt, wanneer is het gemaakt, door wie is het onderhouden.”

Luchtvaartdeskundige Jan Smeitink opperde gisteren bij de NOS de mogelijkheid om brokstukken weer in elkaar te zetten, ter reconstructie.

„Technisch kan dat. Ik vraag me of het bij deze ramp nodig is. Het weer opbouwen van een vliegtuig is duur en tijdrovend. Maar zo’n reconstructie gebeurt soms wel na luchtvaartongevallen. Bijvoorbeeld nadat in 1996 vlucht TWA-800 in de lucht was ontploft. Onderzoek wees uit dat een kapotte elektriciteitskabel in een brandstoftank een vonk had veroorzaakt. Daardoor ontplofte de brandstoftank.”

Op de rampplek lijkt te zijn gesleept met brokstukken. Lastig?

„Dat maakt het onderzoek er niet makkelijker op. Ik zag beelden van mensen die bezig waren spullen in een vrachtwagen te laden. Als je niet meer precies weet hoe ver de brokstukken oorspronkelijk uit elkaar lagen, kun je minder makkelijk vaststellen hoe een raket bij een vliegtuig is binnengekomen.”

De politie riep gisteren getuigen op, ook in het Russisch en Oekraïens, om beeldmateriaal in te sturen over de ramp. Wat vindt u daarvan?

„Die informatie kan zeer nuttig zijn. Mensen van de OVSE mochten immers pas na een paar dagen de rampplek bekijken. Als de politie foto’s en video’s van Oekraïense omwonenden krijgt die zijn gemaakt in de eerste uren na de ramp, kan dat licht werpen op de vraag hoe de brokstukken er daadwerkelijk bij lagen.”

Hebt u hoop dat de exacte toedracht van de ramp wordt achterhaald?

„Ik ben optimistisch. Maar onderzoek vergt tijd, je bent zo een jaar verder. De brokstukken zijn verspreid over een gebied van 35 vierkante kilometer. Vergelijkbaar met de oppervlakte van Zoetermeer. Het líjkt voor de hand te liggen dat er een raket is afgevuurd. Een bomexplosie aan boord van het toestel lijkt niet waarschijnlijk. De veiligheidsmaatregelen op luchthavens zijn streng. Je komt niet zomaar met een explosief aan boord. Maar we moeten dingen niet meteen uitsluiten. Als er een raket is afgevuurd, wil ik harde bewijzen zien. Eerst zien, dan geloven.

Wat mij opvalt is dat onderzoeken naar vliegtuigongevallen vaak verrassende uitkomsten laten zien. Denk aan de vliegramp in Tripoli in 2010, waarbij onder anderen zeventig Nederlandse slachtoffers vielen en één jongetje overleefde. Duidelijk was dat het toestel destijds met 400 kilometer per uur de grond is ingevlogen. Er was een domme fout gemaakt. Maar dé verrassing in het onderzoeksrapport was voor mij dat dezélfde bemanning in hetzélfde toestel tien dagen voor de crash dezélfde domme fout maakte. Toen ontsnapten ze aan de dood. Ze meldden die fout niet. Hadden ze dat wel gedaan, dan hadden ze misschien meer training kunnen krijgen of meer gelegenheid om te slapen.”

Denkt u dat ooit daadwerkelijk verdachten zich voor de rechter moeten verantwoorden?

„Moeilijke vraag. Er is tot nu toe niemand die zegt: Ik heb op de knop gedrukt. Het is allemaal niet zo fris. Het kan een zaak van lange adem worden. Maar je ziet dat Joegoslavische oorlogsmisdadigers ook nog na twintig jaar zijn gepakt.”