Rietvelden, kreekjes, molentjes, pittoreske dorpjes als Belt-Schutsloot, Kalenberg of Giethoorn. Lekker varen, fietsen over bruggetjes, de muggen uit de ogen wrijven en in de winter ronddolen op bevroren water. Nationaal Park Weerribben-Wieden is door de eeuwen heen ontstaan door turfwinning, grote stormen én rietsnijden.

Buiten is er vertier, binnen in de schuren zijn de rietsnijders bezig de oogst van de afgelopen winter klaar te maken voor de daken. Doorbinden heet dat in jargon. Stof dwarrelt door de lucht, het zweet loopt in straaltjes over ruggen. Het is werk dat van vader op zoon overgaat. „Dit is een vrij leven. Ik weet niet beter”, zegt Hendrik Klaver (62). Eerst haalt hij het riet per bok uit het gebied, waar het sinds deze winter in grote ”zwillen” staat, dan wordt het afgewerkt voor de daken. „Dit is het beste riet van de hele wereld. Hard, taai en droog. Dat komt door de schrale grond”, zegt Egbert Wolter ter Meer (44), rietsnijder uit Sint Jansklooster. Ook zijn familie zit al generaties tussen de stengels.

Het verweerde gezicht van Klaver kreeg er de afgelopen maanden wat rimpels bij en ook Ter Meer is bezorgd. Ze zijn het wel gewend dat de regelingen uit Den Haag elkaar snel opvolgen en dat ze naast rietsnijder ook boekhouder moeten zijn, maar deze keer is de dreiging groot. De onverschrokken heren van het riet zijn bang om een groot deel van hun inkomsten kwijt te raken en daarmee staat het mooie gebied ook op de tocht. Als de heren stoppen met snijden, is het laagveengebied binnen een paar jaar een tweede Veluwe. „Ook mooi, maar het zijn niet de natuurdoelen die Den Haag en vooral ook Brussel voor ogen hebben voor dit gebied en die de particuliere natuurorganisaties moeten uitvoeren”, zegt Ter Meer.

Btw-afdracht

Het overgrote deel van het nationaal park is in handen van Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Er zijn 300 rietsnijders actief. Soms hebben ze zelf wat land, maar meestal pachten ze de rietvelden. Dat zijn moerasgebieden die voor de rietoogst bedoeld zijn. Het overgrote deel van het nationaal park is vooral natuur. Rust is hier het toverwoord. Hier wordt ook riet gesneden, maar het beheer van de kraggen en kreken staat voorop.

Het zijn de rietsnijders die het gebied beheren in opdracht van grote natuurbeschermingsorganisaties. Ze snijden riet voor eigen rekening, maar ze beheren vooral de kwetsbare natuur en ze zorgen er zo voor dat het moerasgebied blijft zoals het is.

Het zogeheten Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer (SNL) voorziet riettelers van een aanvulling op de verliesgevende rietlandopbrengsten. Het gaat om een bedrag, puur bedoeld voor natuurbeheer. Dit is provinciaal geld dat via Natuurmonumenten of Staatsbosbeheer bij de rietsnijders terechtkomt. Tachtig procent behoort naar de snijders te gaan voor natuurbeheer, de rest is voor de natuurbeschermingsorganisaties. Het is een nettobedrag.

De Belastingdienst vindt dat het aandeel van 80 procent dat via Staatsbosbeheer of Natuurmonumenten naar de huurders van rietlanden gaat geen subsidie is, maar een vergoeding voor een geleverde prestatie en dat over het bedrag btw afgedragen moet worden.

Vervallen vrijstelling

De kwestie speelt sinds eind vorig jaar, nadat een rechter de Belastingdienst gelijk gaf in een soortgelijke kwestie elders in het land. Dit is een specifiek probleem dat uitsluitend binnen het natuurbeheer speelt op terreinen die in pacht zijn uitgegeven.

Daarnaast liep eind vorig jaar voor de SNL-regeling de vrijstelling van inkomstenbelasting af. De staatssecretaris van Financiën vindt dat deze regeling onvoldoende handhaafbaar is. De kans is groot dat de vrijstelling vervalt.

Als dit allemaal doorgaat, raken de rietsnijders tientallen procenten aan inkomsten kwijt. De vergoeding die overblijft is niet eens kostendekkend en de verkoop van riet is al verliesgevend. Natuurregels zorgen ervoor dat de teelt en het snijden aan strenge regels zijn gebonden. Veel mag niet. Dat maakt het riet kwalitatief erg goed, maar wel duurder. Uit China komt ook veel riet. Daar ‘doen’ ze volgens de Nederlandse snijders niet aan natuur.

„Het Rijk snoept er simpelweg tientallen procenten vanaf voor hetzelfde werk. De rekening wordt bij de snijders neergelegd. En dus is er onrust in dit gebied”, zegt Wout van de Belt (52) uit Belt-Schutsloot. Hij is gekozen Branchevertegenwoordiger Particulier Rietlandbeheer, zeg maar een soort rietpresident. Zelf is hij ook al zijn hele leven rietsnijder. „Als dit doorgaat, dan stoppen we ermee en wordt dit gebied hakbos.” Hij wijst naar buiten, waar mensen genieten. „Ze weten niet dat wij al het werk doen. Zonder ons bestond dit nationaal park niet.”

„De Belastingdienst ziet ons als loonwerkers die in opdracht de natuur beheren. Maar zo is het helemaal niet”, legt Van de Belt uit. „Wij beheren de natuur; samen met Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer en wij realiseren samen de natuurdoelen, zoals ze bepaald zijn door Brussel en Den Haag. Dit is Natura 2000-gebied. Wij doen het werk voor een nettobedrag dat onafhankelijk is bepaald door expertisebureaus.”

Klem

De afgelopen vijftien jaar waren er diverse regelingen voor het natuurbeheer. Deze waren of btw-vrij of het zat erbij in. Bij Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer gaat het volgens de snijders om een normbedrag, zonder btw. De snijders vinden dat ze klem zitten. Ze vrezen voor het voortbestaan van de oeroude branche.

Vrijwel alle rietsnijders trokken aan de bel en waarschuwden met maaien te stoppen als de maatregelen niet van tafel gaan. Ook Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer sloegen alarm. Rietsnijden is cruciaal voor behoud van de flora en fauna. CDA, VVD en ChristenUnie in Overijssel vroegen om opheldering en ook Overijssels gedeputeerde Rietkerk trok aan de bel, net als de gemeente Steenwijkerland, waar Nationaal Park de Wieden-Weeribben onder valt.

Staatssecretaris Wiebes (Financiën) liet vorige week weten samen met de particuliere rietlandbeheerders, natuurorganisaties en de provincie Overijssel naar een oplossing te willen zoeken. Een mogelijke oplossing is dat de rietsnijders en de natuurbeschermingsorganisaties samen in één beheersstichting gaan zitten, zodat de snijders niet meer een ”doorgeleverde opdracht” van Natuurmonumenten uitvoeren, waarvan de Belastingdienst vindt dat er btw over betaald moet worden.

„Dan zijn we één entiteit”, zegt Van de Belt. „Dit is de situatie die al jaren bestaat, maar nu geformaliseerd moet worden. Wij willen dan wel garanties dat onze langjarige contracten in stand blijven en als het Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer onverhoopt een keer stopt, dat wij dan terug kunnen vallen op onze oude afspraken.”

Het bureaucratische gedoe zorgt voor onrust tussen de stengels. Dat zijn de snijders wel gewend. „We staan als rietsnijders/natuurbeheerders al jaren onder aan de ladder. Onze relatie met natuurbeheersorganisaties is nu goed, maar naast rietsnijden en het beheer van de natuur moeten we ook heel veel praten met lieden die vanachter een bureau een maatregel verzinnen. Ik ben drie avonden per week op pad voor het riet”, zegt Van de Belt.