Wat komen jullie doen?” vraagt een 66-jarige man vertwijfeld aan de mensen die zijn huurwoning betreden. Het antwoord van de gerechtsdeurwaarder is zonneklaar. „Vanwege een huurschuld moeten we uw woning helaas ontruimen. U moet weg.” De man is totaal verbijsterd. Hij buigt het hoofd. Met twee plastic tasjes –zijn enige bezittingen– verdwijnt hij na enig aandringen naar buiten.

„Beroepsmatig was dat voor mij de moeilijkste dag”, blikt de Rotterdamse gerechtsdeurwaarder Eric Hundscheidt terug. „Ik had met de man te doen, meer dan met figuren die vanwege illegale hennepteelt hun huis uit moeten en een week uitstel van de ontruiming aanvragen om hun plantjes nog even te kunnen oogsten. De man had nog geen 2000 euro huurschuld.”

De getroffen huurder was in de problemen gekomen door een andere betalingswijze van zijn huur. Toen hij 65 werd, zou de Sociale Verzekeringsbank (SVB) de huur rechtstreeks aan de woningstichting betalen. Er gingen echter vier maanden overheen voordat de betalingsroute via de SVB liep. Tot die tijd kreeg de huurder maandelijks geld gestort op zijn eigen rekening.

„Het geld besteedde hij niet aan de woonlasten, maar aan allerlei andere zaken, zoals drank en drugs”, aldus Hundscheidt. „Hij was niet in staat planmatig met zijn geld om te gaan. Je begrijpt soms niet hoe mensen in het leven staan. Als buitenstaander is het erg moeilijk om je in zulke mensen te verplaatsen. Krijgt zo’n man 500 euro per maand meer, dan geeft hij het gewoon uit.”

Mededogen

De Rotterdamse gerechtsdeurwaarder signaleert dat er steeds meer ontruimingen zijn. Bovendien komt hij steeds hopelozere situaties tegen. „Problematische huurders waren vroeger bij een ontruiming meestal al gevlogen. Nu zit het slachtoffer dat zijn woning uit moet soms nog binnen om zo te proberen de allerlaatste strohalm vast te grijpen. Hopend op mededogen van de instanties.”

Schrijnende situaties, noemt Hundscheidt ze. „Ik moest huurders –gezin, keurige doorsnee burgers– vertellen dat ze hun woning moesten verlaten. Voor de deur van hun huis stond tot mijn verbazing een dikke auto. Die bleek van hun zoon te zijn. Hij werkte. De ouders hadden allebei hun baan verloren en het water stond hen aan de lippen. Ze bleken hun inwonende zoon nooit te hebben gevraagd financieel over de brug te komen. De crisis grijpt om zich heen. Steeds vaker gaat het om keurige doorsnee burgers die in financiële problemen komen. Die mensen zijn nooit gewend geweest schulden te maken en trekken uit schaamte vaak veel te laat aan de bel.”

Het probleem van het groeiende aantal huisuitzettingen wordt volgens Hundscheidt nog eens vergroot door de verhuurders, die steeds minder genegen zijn om met klanten die in de problemen zitten een goede betalingsregeling te treffen. „Vroeger stuurde de verhuurder een brief bij een huurachterstand. Als er geen reactie kwam, stuurden ze er opnieuw eentje. Uiteindelijk kwam er meestal een betalingsregeling waarbij de in te lossen schuld over een langere periode werd uitgesmeerd. Ook verhuurders moeten op de centen letten en trekken de touwtjes strakker aan.”

Het beangstigt Hundscheidt dat de schuldenlast van Nederlanders steeds verder oploopt. „Burgers die hun ziektekostenpremie niet meer kunnen betalen, krijgen een boete en zakken nog verder weg in het moeras. Het is een vicieuze cirkel.”

De Rotterdamse deurwaarder schetst in enkele zinnen hoe het zover heeft kunnen komen. „Vroeger kregen werknemers een loonzakje. Was het zakje leeg, dan was het geld op. Toen kwamen de banken. Ze kenden hun klanten. Stond er niets meer op de rekening, dan kreeg je dat te horen. Daarna deden de pinautomaten hun intrede. Trek het geld maar uit de muur. Tegenwoordig is het heel normaal om een lening af te sluiten voor iets wat je dolgraag wilt hebben. Ervoor sparen hoeft niet meer.”

Burgers hebben geen gevoel meer bij geld, meent Hundscheidt. „Bij de Media Markt kun je die dure Macbook kopen op afbetaling. Het wordt de mensen allemaal zo gemakkelijk gemaakt. Maar al die maandelijkse betalingen van 25 euro zorgen met elkaar voor hoge lasten. Iedereen vindt het leuk om met een hippe smartphone te friemelen, maar zo’n ding kost klauwen met geld.”

Gevolg is dat steeds meer mensen in de schulphulpverlening terechtkomen. Recent zegt Hundscheidt zich in een gesprek met Rotterdamse schuldhulpverleners nog verbaasd te hebben over hun werkwijze. „Die mensen sturen iemand die in financiële problemen zit een brief met een hulpaanbod. Geen antwoord. Opnieuw een brief. Weer geen antwoord. Daarna bezoek aan huis. Bewoner doet niet open. Het is toch te zot voor woorden? Als er vijf mensen dreigen te verdrinken en je gooit er eentje een boei toe die hij tot twee keer toe teruggooit, dan wil hij blijkbaar niet worden geholpen. Het is beter je druk te maken om die vier anderen die noodgedwongen moeten wachten. In de schuldhulpverlening staan sommige mensen al maandenlang in de wachtrij omdat instanties veel te druk zijn met onwillige cliënten.”

Krapper budget

Net als Hundscheidt signaleert Nadja Jungmann, lector schulden en incasso bij Hogeschool Utrecht, dat steeds meer huurders in de problemen komen. „In ons land zit een op de zes huishoudens in financiële problemen. Huurders met een huurschuld hebben vaak ook een betalingsachterstand bij de energieleverancier, bij de zorgverzekeraar en zijn bovendien bekend bij het Bureau Krediet Registratie (BKR).”

Jungmann vindt het te simpel om uitsluitend de financiële en economische crisis aan te wijzen als oorzaak van de groeiende schuldenproblematiek. „Uiteraard speelt de crisis een rol, maar het gaat erom dat mensen een stap terug doen in hun uitgavenpatroon. Ze moeten bijvoorbeeld kostbare telecom- en sportschoolabonnementen stopzetten.”

De tering naar de nering zetten blijkt voor sommige burgers nog niet zo eenvoudig te zijn, stelt Jungmann. „Het omgaan met een krapper budget is eigenlijk niet anders dan een poging om kilo’s kwijt te raken. Als iemand er niet in slaagt af te vallen, is er volop begrip. Iemand die het niet meteen lukt flink minder uit te geven, wordt al snel beschuldigd van onwil. Mensen die erin geloven dat het hun lukt, gaan ervoor. Zij die bij voorbaat al zeggen dat het hun nooit gaat lukken, gaan het daadwerkelijk niet redden.”

Geldgebrek is eveneens te vergelijken met tijdgebrek, meent Jungmann. „Bij tijdgebrek kun je in de auto bellen en in de wachtkamer bij de tandarts de laatste mail wegwerken. Probleem is dat die werkwijze weliswaar efficiënter is, maar geen structurele oplossing brengt. Hetzelfde geldt voor de omgang met geld. Je kunt alle ballen op willen houden, maar een structurele oplossing zou zijn om meer te gaan werken.”

Luxegoederen

Groepsdruk speelt een grote rol in de geldproblematiek van huishoudens, signaleert de Utrechtse lector. „We leven in een maatschappij waarin het normaal is dat we allemaal de nieuwste iPhone hebben en in de mooiste auto rijden. Aan luxegoederen kennen we een grote waarde toe. Veel mensen lukt het niet om dan het hoofd boven water te houden. Achter veel voordeuren zit meer stress en verdriet dan wij weten. Werknemers met problematische schulden zijn per jaar zes dagen vaker ziek.”

Jungmann signaleert net als gerechtsdeurwaarder Hundscheidt dat problematische schulden niet meer uitsluitend de lagere inkomensgroepen treffen, maar steeds vaker mensen met (boven)modale inkomens. „Tweeverdieners hebben doorgaans hoge woonlasten en zijn gewend om luxegoederen te bezitten. Komt een van hen zonder baan te zitten, dan raken ze acuut in de problemen. Tot 2008 was de oplossing om het huis met overwaarde te verkopen, maar tegenwoordig is de hypotheekschuld van een op de acht woningen groter dan de marktwaarde van het huis.”

Perspectief

Hoe zijn huurders met een betalingsachterstand te helpen? „Corporaties moeten ervoor zorgen dat ze de huurder perspectief geven om de problemen op te lossen”, stelt Jungmann. „Cruciaal is dat het totale financiële plaatje van het getroffen huishouden in beeld wordt gebracht, ook de schulden die de huurder heeft bij de energieleverancier en de zorgverzekeraar. Gelukkig reageren woningcorporaties tegenwoordig alert op betalingsachterstanden, waardoor de huurschuld niet al te hoog oploopt. Maar alleen signaleren is niet genoeg. Een specialist in het ziekenhuis kan de patiënt opdragen kilo’s kwijt te raken om hart- en vaatziekten te voorkomen. Maar hij moet er ook bij vertellen hoe de patiënt kan afvallen en hem stimuleren om het vol te houden. Hetzelfde geldt voor corporaties.”

Een oplossing is volgens Jungmann dat verhuurders met een goede betalingsregeling voor hun klanten komen. „Het moet niet zo zijn dat de huurder die het al drie maanden lang ver onder zijn vroegere uitgavenniveau volhoudt er na één misstap uitgegooid wordt. Dikke mensen die al drie maanden streng lijnen en op een feestje één keer een gebakje snoepen, kunnen ook alom op begrip rekenen.”

Zwervende moeder Annemieke Slegt ziet geen uitkomst meer

Annemieke Slegt (41), gescheiden, werd afgelopen zomer door een huurschuld uit haar huurwoning gezet. Sindsdien is de vrouw met haar drie kinderen van 18, 15 en 13 jaar thuisloos.

„Wij wonen niet meer ‘echt’ in Nederland, omdat we nergens staan ingeschreven. Dit heeft tot gevolg dat ik geen kinderbijslag meer ontvang en ook geen zorgtoeslag of kindgebonden budget. Ondanks mijn fulltime baan –ik werk 40 uur per week voor de klantenservice van een grote energieleverancier– staan we er financieel met de dag slechter voor. Doordat we op papier niet meer bestaan, kunnen we ook niet meer aan nieuwe woonruimte komen.

De ellende is begonnen toen ik door financiële problemen na mijn echtscheiding –mijn ex betaalt geen alimentatie– de ziektekostenpremie niet kon betalen. Daardoor werd loonbeslag gelegd. Dat bleek achteraf veel te hoog te zijn en is later ook aangepast. Helaas te laat, want toen waren we onze huurwoning al uit gezet.

De buitenwacht zegt dat het mijn eigen schuld is en dat ik eerder aan de bel had moeten trekken. Maar als je door schaamte te lang wacht, dan is het te laat als je eenmaal al je moed hebt verzameld. Ik heb nu wel hulp van schuldhulpverlening, maar doordat ik geen toeslagen of kinderbijslag ontvang, moet ik alles betalen van mijn salaris van 1400 euro. De laatste paar maanden huurden we illegaal een flat en dat kostte 1000 euro per maand. Tel de zorgverzekering erbij op, dan blijft er weinig geld over voor kleding en boodschappen, laat staan om er schulden mee af te lossen. Het is het ene gat met het andere vullen.

Momenteel logeren we een paar dagen bij mijn moeder, hoewel dat eigenlijk niet echt kan. We zwerven dus rond. Ik zie zelf geen uitweg. In Nederland is het blijkbaar zo dat iedereen een tweede kans verdient en opnieuw kan beginnen, behalve als de situatie is ontstaan door financiële problemen.”

Systeem voor vroegsignalering schulden in de maak

Ondanks de inzet van corporaties die zo vroeg mogelijk op huurachterstanden reageren om huisuitzetting te voorkomen, is het aantal huisuitzettingen vorig jaar opnieuw toegenomen.

Aedesvoorzitter Marc Calon vindt de stijging van huisuitzettingen door huurachterstand zorgelijk. Aedes pleitte ruim zeven jaar voor een landelijk systeem waarin schulden centraal zouden worden geregistreerd. De vereniging voor schuldhulpverlening (NVVK) en partijen als banken, energieleveranciers, thuiswinkelbedrijven en het Leger des Heils zouden daarin samenwerken. Het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) had echter bezwaar tegen het systeem vanwege de inbreuk op privacy.

Aedes werkt nu met het Bureau Krediet Registratie (BKR) aan een alternatief, de Vindplaats Schulden (VPS). Hiervoor moet wel politiek draagvlak zijn. Doel van de VPS is dat betalingsachterstanden bij woningcorporaties worden geregistreerd. Gemeenten en corporaties kunnen deze gegevens vervolgens inzien en gebruiken om huurachterstanden en huisuitzettingen te voorkomen.