Dit gebeurde bij de jaarlijkse herdenking van hun deportatie in 1943 bij het monument in het Apeldoornse Prinsenpark. Het grootste deel van de namen is pas vorig jaar bekend geworden, na onderzoek door archiefmedewerkers van Herinneringscentrum Kamp Westerbork.

„Eindelijk worden hun namen nu vereeuwigd”, zei Jacobs dinsdagmiddag. „Het moorddadige apparaat dat zo monsterachtig nauwgezet al zijn slachtoffers registreerde, heeft de bewoners van Het Apeldoornsche Bosch en Paedagogium Achisomog deze eer niet toebedeeld. Rechtstreeks vanuit Apeldoorn, zonder zelfs de tussenstop in Westerbork, werden ze afgevoerd naar Auschwitz. Zelfs de gaskamers werden hun niet gegund. Levend werden ze op de brandstapels gegooid, voor zover ze nog leefden. Gillend van pijn en angst, zonder registratie, anoniem.”

Nu de namen achterhaald zijn, en op een plaquette worden vermeld, hebben de slachtoffers eindelijk een grafzerk, stelde de rabbijn. „Een eigen matsewa: een zerk, maar zonder graf.”

Hij zei „een dankbaar gevoel” te hebben tegenover de huidige directie van de Nederlandse Spoorwegen (NS), die „heel royaal hebben geschonken om de plaquettes mogelijk te maken. „Met hun steun nemen zij afstand van de NS-leiding uit de Tweede Wereldoorlog, die royaal heeft weten te profiteren van de transporten.”

Om zijn bewering te boekstaven toonde Jacobs een in het Duits opgestelde rekening die de NS in oorlogstijd stuurden aan de SD in Amsterdam. „Als ik de factuur voorlees die ik hier in mijn hand heb dan wordt het mij duister voor de ogen.” De totale rekening voor het vervoer van 359 mensen in mei 1944 betrof 1990,45 gulden. Met de toevoeging: „Es handelt sich um straffällige Juden die dem Lager Westerbork zugefürt wurden.” (Het gaat om gestrafte Joden die naar Kamp Westerbork zijn afgevoerd.)

Jacobs: „Hoeveel zullen de stumpers die we hier gedenken hebben opgebracht met hun 1258 enkeltjes Apeldoorn-Auschwitz?” Kan dit weer gebeuren? vroeg de rabbijn zich dinsdagmiddag af. Het klimaat in Nederland wordt er volgens hem wat tolerantie en antisemitisme betreft niet beter op. „Beelden van de Kristallnacht doemen voor mij op. En ik zie het bekladde etalageraam van de winkel van mijn eigen vader voor me. De afstand tussen het niet kopen bij Joden en een boycot van Israël, is zorgwekkend klein.”

Als de samenleving intolerante en antisemitische geluiden laat horen, dan beïnvloedt dat volgens de rabbijn het klimaat. „Dan zal het dierlijke dat ieder mens in zich heeft, en dat ten goede moet worden aangewend, snel kunnen veranderen in een levensgevaarlijke schadelijke stier. Want de algemene opinie en de media beïnvloeden het individuele gedrag van mensen.”

Jacobs: „Met liefde en schaamte gaan we nu de grafzerken van de slachtoffers onthullen. Ze hebben hun naam teruggekregen. Dat is goed, daarvoor ben ik intens dankbaar.”