Een man leest zijn krantje in de ruime zithoek. De andere gasten zitten aan de grote eettafel in de huiskamer en zijn met vrijwilligers en mantelzorgers in gesprek. „Mensen moeten hier zichzelf kunnen zijn”, zegt een van de coördinatoren van het Respijthuis, Simone Schmidt. „En zo veel mogelijk hun gewone leven voortzetten. We hebben bewust gekozen voor een locatie midden in een woonwijk. Daardoor zien gasten hun buurman of kleinkind voorbijfietsen, wordt hun krant hier bezorgd en kunnen ze naar het winkelcentrum. Het is hier vaak een levendige bedoeling. Ook omdat mantelzorgers, familieleden en vrienden langskomen.”

De dagelijkse zorg voor chronisch zieken kan zwaar zijn. Overbelasting van mantelzorgers ligt op de loer. Om dit te voorkomen kunnen zorgvragers sinds 2010 terecht in het Alkmaarse Respijthuis. Tijdens hun verblijf –maximaal zes weken per jaar– kunnen mantelzorgers tijd voor zichzelf nemen. Door uit te slapen, familie te bezoeken of een dagje weg te gaan.

Het Respijthuis is de „eerste” plek in Nederland waar vrijwilligers zorg dragen voor de opvang van de gasten (zie ook ”Het is mooi om te zien dat mijn man bijtankt”). Om voor een verblijf in aanmerking te komen, moet iemand 24 uur per dag toezicht hebben en is een indicatie van het Centrum indicatiestelling zorg nodig. Ook is het mogelijk om particulier in het Respijthuis te logeren of gebruik te maken van dagopvang.

Inmiddels wordt er op verschillende plaatsen in Nederland geprobeerd een Respijthuis op te zetten. Het Alkmaarse huis draait op AWBZ-gelden, subsidie van de gemeente, donaties en de dagelijkse eigen bijdrage voor de gasten van 40 euro. Er zijn twee betaalde krachten in dienst, de coördinatoren Petra Oxfoort en Simone Schmidt.

Keukenkastje

Er zijn circa zeventig vrijwilligers, onder wie veel mannen, bij het Respijthuis betrokken. Overdag en ’s avonds zijn er twee zorgvrijwilligers aanwezig. Zij verlenen geen lichamelijke zorg, maar hebben oog voor het psychosociale welbevinden van de gasten en ondernemen activiteiten met hen. ’s Nachts is er een slaapwacht van de partij. De huisarts en de thuiszorg komen langs voor de medische zorg.

Het is best een stap voor mantelzorgers om bij het Respijthuis aan te kloppen, erkent de coördinator. „Ook omdat degene die ze verzorgen soms niet zit te wachten op een verblijf bij ons. Onze folder ligt vaak maanden op tafel voordat mensen contact opnemen. Open dagen worden druk bezocht. De indruk die ze daarbij krijgen, blijkt vaak het laatste zetje in de goede richting.”

Na een verblijf zijn gasten en mantelzorgers onverdeeld positief. „Sommige gasten vertelden me dat ze het Respijthuis als hun tweede thuis beschouwen.”

Hutspot

De gasten staan centraal in het Respijthuis. Ze beschikken er over een ruime slaapkamer met een eigen douche- en toiletruimte en een terras. „We willen hen in de watten leggen en bekijken dagelijks wat hun wensen zijn. Vanmorgen zat een mevrouw tot halfelf te ontbijten. Dat vormt geen enkel probleem, want we hebben nooit haast.

Mensen mogen aangeven wat ze graag eten. Zo mogelijk gaan we met hen naar de winkel om ingrediënten voor de hutspot te halen. De kookvrijwilligers besteden veel aandacht aan de maaltijd. Bij het avondeten zetten ze niet de pan op tafel, maar dienen het driegangenmenu mooi op. De gasten waarderen die aandacht voor de maaltijden enorm. En ze komen aan. Menige broek zit strakker als mensen weer naar huis gaan.”

De andere omgeving blijkt ook stimulerend. „Wij proberen onze gasten te prikkelen. Het komt voor dat iemand met een halfzijdige verlamming bij zijn vertrek meer zelf doet dan toen hij bij ons binnenkwam.”

Er zijn grenzen aan de mogelijkheid van het Respijthuis. Schmidt geeft enkele voorbeelden: „Wij kunnen mensen met psychische problemen niet de benodigde structuur bieden. Datzelfde geldt voor mensen met zware dementie. Bij beginnende dementie ligt dit anders. Zeker wanneer iemand nog kan deelnemen aan de dagelijkse activiteiten is een verblijf bij ons mogelijk.”

Uitslapen

Gemiddeld verblijven zorgvragers één à twee weken in het Respijthuis. „Een weekeinde is voor een mantelzorger soms te kort om goed bij te komen.”

Wat levert een verblijf van hun partner of familielid in het Respijthuis voor de mantelzorgers op? Schmidt: „Ze ontmoeten hier andere mantelzorgers en wisselen ervaringen uit. Dan blijkt vaak dat ze tegen dezelfde dingen aanlopen. Regelmatig hoor ik opmerkingen als: „O, het is dus niet zo gek dat ik dat heb. En wat doe jij eraan?”

Het Respijthuis houdt mantelzorgers rond de opname van de zorgvrager drie maanden in beeld. Schmidt belt hen vooraf, na de opnamedag en na het verblijf. Drie maanden na de opname neemt een vrijwilliger contact met hen op, onder andere om te horen wat het effect van de opname voor de mantelzorger is geweest.

Daaruit blijkt dat het Respijthuis in een behoefte voorziet. „Het geeft mantelzorgers een rustig gevoel dat ze op ons kunnen terugvallen. Ze complimenteren ons, omdat hun partner of familielid het vindt bij leuk ons. En ze genieten er enorm van dat ze kunnen uitslapen, rustig de krant kunnen lezen en geen rekening hoeven te houden met de thuiszorg die om acht uur ’s morgens op de stoep staat.”

www.respijthuis-alkmaar.nl

„Het is mooi om te zien dat mijn man bijtankt”

Vrijwilligster Rina zit aan de grote tafel in het Respijthuis in Alkmaar (zie ook ”Respijthuis ontlast mantelzorger”). Ze geeft in het dagelijks leven cursussen tekenen en schilderen. „Op dit moment aan mensen die zeggen dat ze niet kunnen schilderen.”

De vrijwilligster komt graag in het Respijthuis. „Ik ben hier twee keer per week. Het is een uitdaging om met de gasten te werken. Om iemand met trillende handen toch te laten schilderen. Om aan de slag te gaan met een vrouw die aan bed gekluisterd is en slechts één hand kan gebruiken. Wanneer gasten niet weten hoe ze moeten beginnen, laat ik hen een horizontale streep op papier zetten en van daaruit werken. Als mensen eenmaal over de drempel zijn, worden ze vaak verrast door hun eigen creativiteit.”

Rina krijgt veel dankbare reacties. „Het is nog mooier om te merken dat mensen tijdens het schilderen loskomen. Een man die vrijwel nooit iets zei, begon ineens zachtjes tegen mij te praten. Ook anderen durven hun gevoelens te uiten en iets van hun zorgen te delen. Zoals de gast die vertelde af en toe veel moeite met zijn ziekte te hebben: „Het giert soms vanbinnen. Ik zou dan een bloempot tegen de muur willen gooien, maar dat doe ik natuurlijk niet.””

Mantelzorger Ram is deze middag bij zijn vrouw op bezoek en denkt hardop na over het effect van de dagopvang, waar zijn echtgenote sinds kort één dag per week naartoe gaat. Tegen zijn vrouw, die tegenover hem zit: „Het heeft, denk ik, veel meer zin als jij bijvoorbeeld om de zes weken een paar nachten hier bent.” Het maakt haar niet zo veel uit. „Belangrijk is dat jij kunt bijtanken.”

Mevrouw Ram zit in een rolstoel vanwege de gevolgen van de ziekte van Parkinson in combinatie met multisysteematrofie. Ze kan hierdoor onder meer ’s nachts niet zelf van houding veranderen. Ram: „Hoewel ze pijn heeft, wacht ze erg lang om mij om hulp te vragen, want ze weet dat ik daarna slecht inslaap. Datzelfde geldt na een bezoek aan het toilet, waar we een dik kwartier mee zoet zijn.”

De mantelzorger kreeg er de afgelopen jaren steeds meer taken bij. „Eerst strijken, toen de was en daarna het koken. Toch is het vooral het gebrek aan nachtrust dat mij opbreekt. Mijn vrouw voelt zich schuldig om ’s nachts om hulp te vragen, maar dat hoeft natuurlijk niet.”

Zij: „Het valt niet mee om te zien dat mijn man steeds vermoeider raakt. Ik kom graag in het Respijthuis. De mensen zijn aardig, het eten smaakt uitstekend en ik kan doen wat ik zelf wil. Ik voel mij hier echt thuis. Maar het grootste cadeau is dat ik mijn man zie opknappen.”

Ram: „Het is heerlijk om een paar nachten goed door te kunnen slapen. Ik kwam bij het Respijthuis terecht omdat ik opvang voor mijn vrouw zocht vanwege een oogoperatie. De kleinschaligheid en de huiselijke sfeer spreken mij enorm aan. Daarom blijven we hier komen. Ik vraag mij nu niet af of het goed gaat met mijn vrouw. Bij een verblijf in een verpleeghuis zou ik dat dagelijks gedaan hebben.”