„Ik heb met bijzonder veel verbazing kennisgenomen van de uitlatingen van minister Herfkens”, reageert SGP-kamerlid Van den Berg. „Ze praat doorgaans erg gemakkelijk en de nuances gaan bij haar nogal eens achter het grote verhaal verloren. Maar over dit onderwerp weet ze absoluut beter.”

Uit zijn dossierkast diept Van den Berg de documenten op die moeten bewijzen dat hij nimmer steun heeft gegeven aan beleid van minister Herfkens om veel meer geld te investeren in zogenaamde reproductieve gezondheidszorg (zorg die verband houdt met de menselijke voortplanting) in arme landen. Hij wil zich pertinent niet laten aanleunen dat hij voorstander zou zijn van het aanbieden van abortus of voorbehoedsmiddelen.

In de documenten valt onder meer te lezen hoe Van den Berg tijdens de plenaire behandeling van de begroting van Buitenlandse Zaken voor het jaar 2000 in de Tweede Kamer inging op de aidsproblematiek. „In dat verband doen wij een dringend pleidooi bij de voorlichting de waarde van het gezin en de huwelijkstrouw uit te dragen, want die is de enige echte remedie tegen dit grote probleem. Nadruk op puur individuele rechten op reproductie en seksuele zelfbeschikking werkt uiteindelijk alleen maar ontwrichtend.”

Van den Berg verwijst verder naar schriftelijke kamervragen die hij samen met zijn collega Van der Vlies stelde over de kritiek die minister Herfkens ruim een jaar geleden leverde op de Amerikaanse president Bush. Bush had vlak na zijn ambtsaanvaarding te kennen gegeven dat zijn regering niet langer steun zou geven aan organisaties die abortussen in arme landen mogelijk maken. Herfkens had daarop, tot verontwaardiging van de SGP-fractie, woedend gereageerd.

De schriftelijke vragen over de Bush-affaire gingen vooral over de toon die Herfkens aansloeg tegen de Amerikaanse president, geeft Van den Berg de minister gewonnen. „Maar in die vragen klonk toch heel duidelijk ons verzet tegen abortus door, ook waar het gaat om het bevorderen van veilige abortus in ontwikkelingslanden.”

De SGP heeft bij monde van fractievoorzitter Van der Vlies ook scherp stelling genomen tegen de abortusboot, zegt Van den Berg. Op die boot wilden actievoerders abortussen laten uitvoeren voor de kust van Ierland, om vervolgens door te varen naar Afrika. Het debat daarover is echter niet met Herfkens maar met minister Borst van Volksgezondheid gevoerd.

Conclusie van Van den Berg is desalniettemin dat Herfkens beter weet. „We hebben als SGP-fractie altijd afstand genomen van elk idee van bevolkingspolitiek. Volgens onze visie mag de overheid op geen enkele wijze ingrijpen in huwelijk en gezin. Daarbij hebben we een principiële afkeer van de verspreiding van voorbehoedsmiddelen, zowel binnenslands als buitenslands. Neem de openlijke verkoop in eigen land. Daar zijn we het absoluut niet mee eens.”

Wat is dan Van den Bergs oplossing voor het probleem van de overbevolking in de allerarmste landen van de wereld? De SGP’er zegt ervan overtuigd te zijn dat „zorgvuldig beheer” van de aarde en „goede spreiding van welvaart” voldoende zullen zijn om alle monden te vullen. Ook in de toekomst. „De wereld bevat voldoende rijkdommen.”

Geen export
ChristenUnie-kamerlid Van Middelkoop blijkt anders aan te kijken tegen het beleid van minister Herfkens. Hij wijst erop dat het niet zo is dat de bewindsvrouw zelf voorbehoedsmiddelen of abortusmogelijkheden exporteert. „In de praktijk gaat het om het verlenen van financiële steun aan programma’s van de Verenigde Naties waarin de verspreiding van voorbehoedsmiddelen opgenomen is.”

„In veel gevallen” zijn die VN-programma’s volgens Van Middelkoop gericht op de bestrijding van aids. „Daar heb ik geen bezwaar tegen”, laat hij weten. „Als de verspreiding van voorbehoedsmiddelen bijdraagt aan een effectieve bestrijding van de aids-epidemie, vind ik dat we die mogelijkheid te baat moeten nemen.” Van Middelkoop is het niet eens met christenen die in de strijd tegen aids niets van voorbehoedsmiddelen willen weten. „Het Vaticaan slaat in dat opzicht door”, stelt hij. „Dat vind ik niet verantwoord.”

Toch heeft Van Middelkoop het in debatten met minister Herfkens wel eens opgenomen voor het Vaticaan. Hij vindt het onterecht dat de bewindsvrouw kerkelijke instanties soms bruuskeert. „Ik neem het zonder meer op voor het recht van kerken om een duidelijke seksuele moraal uit te dragen en om een oproep te doen tot huwelijkstrouw. Herfkens weet ook wel dat ikzelf een enkele keer heb gefulmineerd tegen taalgebruik waarin het bijvoorbeeld gaat over de „reproductieve rechten” van de vrouw. De toon wordt ook onaangenaam wanneer abortus wordt bepleit als recht van de vrouw.”

Ook als de christelijke visie op de taak en positie van de vrouw ter sprake komt, willen Herfkens en Van Middelkoop nog wel eens botsen. „Dan explodeert zij en dan explodeer ik gewoon terug.” Niettemin steunt het ChristenUnie-kamerlid haar beleid om ontwikkelingsgeld in bepaalde gevallen juist aan vrouwen te geven. „Dat heeft wat mij betreft niets met emancipatie te maken. Het is doelmatig, omdat vrouwen de gezinnen draaiend houden, en het is ook bijbels. Al vanaf de zondeval zijn vrouwen bij onderontwikkeling altijd het eerste slachtoffer en dus moeten we die vrouwen in de ontwikkelingssamenwerking aandacht geven.”

Betutteling
Ook het CDA steunt het beleid tot bevordering van reproductieve gezondheidszorg in arme landen „in hoge mate”, zegt CDA-kamerlid Verburg. Net zo min als Van Middelkoop en Herfkens onderschrijft zij de visie van de roomse kerkleiding op de verspreiding van condooms in Afrika.

Toch is Verburg buitengewoon kritisch over de uitlatingen die minister Herfkens zaterdag in deze krant deed. „Wat mij geweldig stoort, is dat ze de kat uitdeelt aan kerken en kerkelijke organisaties. Er zit een hoge mate van betutteling in haar verhaal. Ze wekt de indruk dat het hele vraagstuk van aids en bevolkingsontwikkeling de schuld is van vooral de Rooms-Katholieke Kerk. In plaats van te zeggen dat ze met de kerken in debat wil, speelt ze hun de zwartepiet toe.”

Verburg herkent het wel. Ze betitelt Herfkens als „de keizerin van de ontwikkelingssamenwerking”, die op buitengewoon ongenuanceerde wijze het veld wil regeren. „Ze stelt zich vaak behoorlijk paternalistisch op. Neem dat geval met die abortusboot, toen maakte ze het helemaal te gek. Een Nederlandse minister moet niet gaan prediken dat ontwikkelingslanden abortus moeten praktiseren. Haar taak is hooguit het aanbieden van scholing en voorlichting en het ondersteunen van reproductieve zorg.”

Het is niet het CDA-idee over ontwikkelingssamenwerking. „Wij gaan uit van partnerschap”, aldus Verburg. „De overheid moet bij het verlenen van hulp nauw samenwerken met maatschappelijke organisaties, zowel in Nederland als in ontwikkelingslanden. Zo moet ze ook omgaan met kerken en kerkelijke organisaties. Ze moet die respecteren en ze een rol geven. Laat ze zich realiseren dat er heel wat kerkelijke organisaties in de ontwikkelingswereld actief zijn.”

Maar Herfkens „vliegt hoog over en laat af en toe een kwakje vallen”, meent Verburg. „Ze stelt zich denigrerend op tegen organisaties in de samenleving. Ze neemt iedereen de maat, en wel háár maat. Ze gaat veel te veel uit van ontwikkelingssamenwerking via de overheid. In haar lichaam klopt een geweldig groot socialistisch hart, dat alle heil van de overheid verwacht. Maar zonder maatschappelijke organisaties beklijft de hulp niet. Dan blijft het een gazonnetje dat niet wortelt.”