Den Haag, de Genemuidenstraat. Bouwvakkers in een hoogwerker zijn bezig met herstelwerkzaamheden aan een seniorenflat.

Enkele weken geleden zorgde een enorme explosie in de flat voor een grote ravage. Een 66-jarige Serviër, woonachtig op de vijfde etage, liet bewust zijn woning exploderen. Er zou sprake zijn van relatieproblemen. Andere flatwoningen in de buurt liepen schade op. De man overleefde de ontploffing niet.

„De meneer is niet goed. Je speelt met de levens van bewoners”, zegt de 61-jarige Milva Weert in haar flatwoning aan de Genemuidenstraat. Door de explosie kwam er glas terecht op haar scootmobiel, die buiten haar woning staat geparkeerd. Weert overnachtte na de ontploffing enkele nachten elders.

Ook de 81-jarige Gerard van den Wildenberg is zich wild geschrokken van de verwoestende explosie in de seniorenflat. „Ik hoorde een vreselijke knal. Brokstukken vlogen naar beneden. Het leek op een oorlogssituatie. Als je je eigen woning opblaast, moet er iets aan de hand zijn. Het lijkt me dat er sprake is van geestelijke nood (ggz). Met je volle verstand doe je zoiets niet.”

Een zus van Van den Wildenberg, die vlak bij hem in de flat woont, „zat als verdoofd in haar stoel.” Van den Wildenberg en zijn zus werden na de explosie elders ondergebracht.

„Dit vergeet je niet zo gauw. Je bent blij dat je nog leeft”, zegt de 76-jarige Jack de Haan, die op dezelfde etage woont als de Serviër die de explosie veroorzaakte. „Het leek alsof een vliegtuig de flat in was gevlogen. Zo hard was de knal. Je staat te beven. Beneden op straat lag allemaal glas, stenen, puin.” In het hoofd van de man die de ontploffing veroorzaakte moet „iets zijn geknapt”, vermoedt De Haan. „Je zou denken dat hij psychisch erg gespannen moet zijn geweest. Anders doe je zoiets niet.”

Schade

Explosies in woningen. Ze deden zich de afgelopen tijd meermalen voor. In een aantal gevallen heeft er het alle schijn van dat mensen –in psychische nood– zelf de ontploffing hebben veroorzaakt. In augustus ontplofte er een flatwoning aan het Driemondplein in Arnhem. De gaskraan bleek open te staan. De 55-jarige bewoonster kwam bij de explosie om het leven. Omliggende flatwoningen liepen schade op. Media meldden dat de vrouw kampte met zware psychische problemen. Ze zou eerder haar hond hebben gedood en hebben aangekondigd een eind aan haar leven te maken.

Aan de Kuipershof in Nieuw-Dordrecht bij Emmen veroorzaakte in juni een explosie in een woning grote chaos. Het huis werd met de grond gelijkgemaakt. De 41-jarige bewoner kwam om. Zowel de politie als een woningstichting stelt dat er signalen waren dat de man zichzelf iets zou aandoen, meldde het Dagblad van het Noorden. De man zou uit zijn woning worden gezet wegens een huurschuld. Een broer van de overledene stelde in de krant dat het slachtoffer niet depressief was en dat hij een ander geen schade wilde berokkenen.

Aan de Struyckstraat in Vlaardingen veroorzaakte een allochtone man in augustus een explosie in zijn woning. Hij raakte gewond. Hij had kort tevoren heibel gemaakt bij een reisbureau en iemand „stevig aangepakt”, laat directeur Ton van der Steen van de woningstichting Samenwerking Vlaardingen weten. De man overleefde de ontploffing. Hij had te maken met de geestelijke gezondheidszorg, stelt Van der Steen.

In Barneveld dreigde in september een verwarde man, woonachtig aan het Hertespoor, zijn woning op te blazen. De man werd aangehouden voordat de zaak escaleerde.

Kopieergedrag

„Situaties waarbij wanhopige mensen suïcide plegen door hun huis op te blazen, zijn extreem uitzonderlijk. Het gaat om wanhoopsdaden. Ik zou zeker niet willen spreken van een trend”, zegt psychiater Herman Groen, directeur van ggz-instelling ’t Centrum in Twello. „Er zou sprake kunnen zijn van kopieergedrag.”

Hoe te voorkomen dat verwarde mensen hun huis opblazen? „Goede geestelijke gezondheidszorg is essentieel”, reageert Groen. „Ik maak me er zorgen over dat het aantal suïcides de afgelopen jaren fors is toegenomen, tot zo’n 1750 gevallen in 2012. Nogal wat mensen die ernstig depressief zijn, proberen een eind aan hun leven te maken. We moeten proberen psychisch zieken de juiste hulp te bieden. Al kun je nooit honderd procent voorkomen dat iemand zichzelf en mogelijk ook anderen wat aandoet.”

Is het een optie om alleenstaande mensen met ernstige psychische klachten begeleid te laten wonen, zodat ze niet in de verleiding komen hun eigen woning op te blazen? „Ik zie daar niet zozeer de oplossing. Ook in een setting van begeleid wonen kan iemand de boel laten ontploffen. Het gaat erom dat iemand tijdig de juiste geestelijke gezondheidszorg krijgt.”

Zelf heeft Groen in zijn loopbaan enkele keren patiënten gehad van wie hij dacht dat ze zichzelf en anderen wat wilden aandoen. „In zo’n geval is het van belang de behandeling te intensiveren. Dat betekent zo nodig het geven of verhogen van medicatie, het aanbieden van psychotherapie en intensief met iemand praten. Ik herinner me nog een man die heel depressief was en erover dacht zichzelf en zijn geliefden om te brengen. Achteraf, toen hij weer aan de beterende hand was, was hij verbijsterd hoe ver hij weg was geweest.”

Badinerend

De samenleving neemt psychiatrische ziektes nog onvoldoende serieus, vindt Groen. „Uit wereldwijd onderzoek blijkt dat mensen die lijden aan een depressie meer moeite in hun leven ervaren dan mensen met bijvoorbeeld diabetes. Nu wordt er in de maatschappij nogal badinerend gedaan over onder meer depressies of angststoornissen. Mensen die eraan lijden, zeggen nogal eens: Als ik een gebroken arm had, zou het tenminste zichtbaar zijn dat ik iets heb. Het lastige is dat je aan de buitenkant vaak niet kunt zien of iemand aan een depressie of angststoornis lijdt. Dat kan leiden tot minder begrip van de buitenwacht.”

In zijn praktijk ziet Groen hoe een ernstige depressie patiënten kan ontregelen. „Mensen kunnen heel wanhopig zijn. Ze ontlenen nergens meer vreugde aan en bekijken alles met een zwarte bril. Ze voelen zich nutteloos en verlaten, goede adviezen van hun naasten kunnen ze niet opvolgen en daar voelen ze zich diepgaand schuldig over. Als mensen depressief zijn, kunnen ze denken dat ze God zijn kwijtgeraakt.”

Groen heeft zorgen over de wijze waarop er in de toekomst hulp zou moeten worden geboden aan mensen met een ernstige psychiatrische stoornis, zoals een zware depressie of een ingrijpende angststoornis. „De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) en de zorgverzekeraars staan op het standpunt dat die patiënten in eerste instantie moeten worden doorverwezen naar de gz-psycholoog. Maar die heeft onvoldoende kennis om iemand met een ernstige depressie te behandelen. Ik en veel andere psychiaters vinden dat zo’n patiënt moet worden doorverwezen naar de gespecialiseerde ggz, dus een psychiater, een klinisch psycholoog of een psychotherapeut. Zij zijn beter opgeleid dan een gz-psycholoog. De NZa en zorgverzekeraars kiezen echter voor de gz-psycholoog omdat die goedkoper is. De gespecialiseerde ggz krijgt zo de knip op de neus. Maar ik vrees dat door die ontwikkeling psychisch zieken in het gedrang komen. Ik ben erg bang dat er brokken van komen, omdat patiënten ernstig tekort wordt gedaan. Dat behandelaars voldoende bekwaam moeten zijn, werd al in 2009 vastgesteld door het tuchtcollege in Groningen.”

Woordvoerster Diana Verburg van de Nederlandse Zorgautoriteit wijst erop dat per 2014 een patiënt met een zorgvraag in eerste instantie bij de huisarts terecht komt. Die helpt de patiënt mogelijk met een ggz-praktijkondersteuner of verwijst zo nodig door. „Een patiënt met een ernstige psychiatrische stoornis moet worden doorverwezen naar de gespecialiseerde ggz, zoals zorg die een psychiater verleent. In de basis-ggz worden alleen mensen behandeld met lichte tot matige, niet-complexe ggz-problematiek of mensen met chronische (stabiele) problematiek met een laag risico.”

In het zorgakkoord tussen de ggz-organisaties, het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de zorgverzekeraars dat afgelopen zomer is gesloten, is de afspraak gemaakt ervoor te zorgen dat mensen niet onnodig naar de zware tweede lijn worden doorverwezen, zegt woordvoerder Wouter Kniest van Zorgverzekeraars Nederland. „Dit komt doordat geconstateerd is dat er soms te snel te zware zorg wordt ingezet, terwijl dat ook prima in de eerste lijn kan plaatsvinden. Het is een professionele afweging van de huisarts naar wie hij een patiënt doorverwijst.”

Gewond

Vlaardingen, de Struyckstraat. In een hoekwoning veroorzaakte een boze man van allochtone afkomst in augustus een explosie. Hij raakte zelf gewond. „Daar kun je nog zien dat het met deur niet goed zit”, wijst overbuurman Hans Klaucke naar de bovenverdieping. Hulpdiensten kwamen naar de Struyckstraat. Een ontploffing kon niet worden voorkomen. Er ontstond schade aan de woning. „Voor hetzelfde geld was de zaak geëscaleerd en was er ook schade aan andere woningen ontstaan.” Buurvrouw Ellen Bulthuis, die er getuige van was hoe een onderhandelaar probeerde de allochtone man uit zijn woning te praten: „Stel je voor dat onschuldige gezinnen de dupe waren geworden.”