Seattle, in het uiterste noordwesten van de Verenigde Staten, was ooit de stad waar het kleinste aantal christenen van het land woonde. Maar door de ongekende groei van Mars Hill Church, een gereformeerde baptistengemeente, is daar verandering in gekomen. Pastor Mark Driscoll begon vijftien jaar geleden met een handjevol mensen in zijn huis een nieuwe gemeente; nu zijn er 10 kerken, verspreid over de stad, met iedere zondag 14.000 bezoekers. Driscolls preken worden meer dan 10 miljoen keer per jaar gedownload.

Lijden

Mark Driscoll gaat voor in Seattle-Downtown. En net als zijn „held” Johannes Calvijn –Driscoll noemde zelfs zijn zoontje Calvin– preekt hij hele Bijbelboeken door: de klassieke ”lectio continua”. De serie over Lukas duurde ruim twee jaar, en nu is de Efezebrief aan de beurt. Dat mensen een korte spanningsboog zouden hebben, lijkt de 42-jarige predikant maar onzin te vinden. Hij preekt standaard een uur achter elkaar – zonder tussenzang.

Maar eerst is er muziek. Die is stevig, net als zijn boodschap. Vandaag leidt de huisrockband Solid Rock de dienst. „Ik sta op Christus, de vaste Rots. Elke andere bodem is drijfzand.” De teksten van de zelfgeschreven liederen zijn klassiek, de uitvoering ervan met drum en elektrische gitaren hypermodern. Mars Hill lijkt geen moeite te hebben met deze combinatie.

Dan komt Driscoll het podium op. De tijd dat hij voorging in T-shirts met teksten als ”Jezusfan” is voorbij; tegenwoordig draagt hij meestal een colbertje en een overhemd zonder stropdas. „Hi, Mars Hill!” begroet hij de aanwezigen.

Het gaat vandaag over lijden, naar aanleiding van Efeze 3:1-13. „We leven in een gevallen wereld”, zegt Driscoll, „en daarom moeten we accepteren dat lijden een onderdeel is van het leven aan déze kant van het Koninkrijk.”

Af en toe heft hij de armen omhoog of slaat hij op de katheder om zijn woorden nog wat extra kracht bij te zetten. „Voor mensen die Jezus niet kennen, is er eeuwig lijden. God oordeelt ongelovigen en straft hen voor hun zonden. Gods oordeel trof Sodom en Gomorra, farao en Egypte.”

Hij houdt zijn Bijbel omhoog. „Maar God straft hen die in Christus zijn niet op dezelfde manier. Jezus heeft de straf voor hun zonden betaald. God zou onrechtvaardig zijn als Hij christenen tot de eeuwige dood zou veroordelen. Daarom: zelfs al zouden christenen en niet-christenen op dezelfde manier lijden, dan gebruikt God dat lijden op verschillende wijze.”

Een antwoord op het lijden is lang niet altijd te vinden, benadrukt Driscoll. Hij pauzeert even. „Als Mars Hill alleen zou bestaan uit vrouwen die seksueel zijn misbruikt, dan zou je nóg een megakerk overhouden.”

Antidepressiva zijn in de Verenigde Staten de meest voorgeschreven medicijnen, weet hij. Maar christenen hoeven zich volgens hem niet „op te pompen” en te doen alsof ze altijd blij en gelukkig zijn. Driscoll doet alsof hij een fietsband oppompt, en zegt dan: „Als we lijden, is het belangrijk om –net als Paulus in de gevangenis– van de waaromvraag naar de wie-vraag te gaan. Zo krijgen we een dieper inzicht in Wie God is en wie we zelf zijn in Christus. God geeft niet altijd antwoorden, maar wel Zijn aanwezigheid. Hij zegt: Ik zal u niet begeven of verlaten.”

Beveiliging

Er klinkt muziek, en dan is de dienst afgelopen. In de hal van de kerk wordt koffiegedronken en Driscoll praat nog wat na, terwijl twee beveiligers alles scherp in de gaten houden. „Er zijn mensen die ons nadrukkelijk kwaad willen doen”, verduidelijkt stafmedewerker Justin Dean. „Pastor Mark is al een keer met een mes aangevallen. Je weet dat er tegenstand komt wanneer je over Jezus vertelt en de kerk groeit.”

De aantrekkingskracht van Mars Hill zit voor een belangrijk deel in de prediking van Driscoll. Toch zal de kerk niet leeglopen als hij ooit zal vertrekken, denkt Dean. „Natuurlijk, Driscoll is een aantrekkelijke spreker. Mocht hij weggaan, dan zal het aantal leden zeker teruglopen. Maar uiteindelijk gaat het hier om de Bijbel, om het werk van God. Dat is ons fundament.”

Baptistenkerken

Driscoll geldt als een van de voormannen van het ”nieuwe calvinisme”, maar de beweging is veel breder. John Piper, Don Carson, C. J. Mahaney, Tim Keller en Albert Mohler zijn heel andere persoonlijkheden dan de hippe voorganger uit Seattle. Carson is meer een klassieke Bijbeluitlegger; hij stond samen met Keller, predikant van Redeemer Presbyterian Church in New York, aan de wieg van The Gospel Coalition, een platform van gereformeerde theologen. Keller is vooral bekend als apologeet –verdediger van het christelijk geloof– en kerkplanter. Zijn organisatie Redeemer City to City ondersteunt tientallen kerkplantingen in de hele wereld.

Opmerkelijk is dat de voornaamste woordvoerders van de nieuwe calvinisten te vinden zijn in baptistenkerken. John Piper, vooral bekend door zijn boek ”Desiring God” (Verlangen naar God), onderschrijft de belangrijke calvinistische leerstukken, maar verwerpt de kinderdoop. Mahaney is leider van Sovereign Grace Ministries, een netwerk van meer dan tachtig gemeenten die een calvinistische theologie evenzeer koesteren als geestesgaven zoals profetie en tongentaal.

Albert Mohler, president van het Southern Baptist Theological Seminary in Louisville, speelt al sinds 1993 een belangrijke rol in de opleiding en toerusting van de ”new calvinists”. Toen hij op 33-jarige leeftijd rector werd en, gesteund door het bestuur, de docenten vroeg een samenvatting van de –calvinistische– Westminster Confessie te ondertekenen, vertrok 96 procent van het personeel. Het karakter van de theologische opleiding in Louisville veranderde voorgoed.

Jong, rusteloos, gereformeerd

De eerste die een opleving van het calvinisme ontwaarde, was Collin Hansen. De journalist van het Amerikaanse tijdschrift Christianity Today publiceerde in 2008 het boek ”Young, restless and reformed”, waarin hij verslag doet van de opmerkelijke opkomst en populariteit van het calvinisme, vooral onder jongeren. Die zoeken houvast in Gods soevereiniteit, aldus Hansen, en verlangen ernaar de Bijbel te leren lezen, begrijpen en toe te passen in levensheiliging en evangelisatie.

We zijn inmiddels vijf jaar verder. Hoe kijkt Hansen nu aan tegen de herleving van het calvinisme? „De beweging is sinds die tijd enorm gegroeid, onder meer door het werk van de Gospel Coalition en Tim Keller – die ik in mijn boek nauwelijks noem. De invloed van het nieuwe calvinisme strekt zich ook uit over de randen van de beweging, in de brede evangelicale wereld. De uitdaging is nu om de leerverschillen die er binnen de beweging bestaan, bijvoorbeeld over de doop, niet toe te dekken maar bespreekbaar te maken.”

Vals christendom

Niet iedereen juicht de opleving van het calvinisme toe. Een van de grootste critici is de Britse medicus dr. Ted Williams, lid van de Metropolitan Tabernacle in Londen, ooit de kerk van Charles Haddon Spurgeon. „De grote misleiding van het nieuwe calvinisme”, zegt hij, „is dat het pretendeert gebaseerd te zijn op de hoogste en zuiverste vorm van het christelijk geloof, terwijl het zich overgeeft aan de meest ontaarde vormen van werelds gedrag. De vreze Gods ontbreekt. Het nieuwe calvinisme maakt geen onderscheid tussen het heilige en het profane; het is in feite een vals christendom.”

De nieuwe calvinisten hebben volgens hem een wereldse manier van denken en handelen in de kerk gebracht. „Ze hebben zich overgegeven aan de begeerten en het denken van het vlees. Wat betreft kleding, taal en vormgeving accepteert en volgt het nieuwe calvinisme de weg van de wereld.”

De beweging veegt leerverschillen onder tafel, stelt Williams, die een tweetal kritische websites over ”new calvinism” en Mark Driscoll beheert. „De boodschap van redding die op het eerste gezicht vaak correct lijkt, wordt verkondigd op een manier die overtuigingskracht mist. Slechts zelden wordt gewag gemaakt van het aanstootgevende van de zonde en de noodzaak van oprecht berouw, dat leidt tot een nieuw leven in Christus. Het nieuwe calvinisme verwaarloost de noodzaak tot een heilig leven; in plaats daarvan beklemtoont het de vrijheid, de vreugde en de voordelen van het christelijke leven.”

Ziet Williams ook positieve kanten aan de herleving van het calvinistisch gedachtegoed? „Het korte antwoord is: nee. De opleving van het nieuwe calvinisme is een droevig verhaal, want het laat zien hoe een menigte kerkgangers wordt misleid door een valse versie van het christelijk geloof. De ware vrucht van Calvijns genadeleer is het gehoorzamen van Gods Woord en een heilig en rechtvaardig leven.”

Grootvader

Dr. J. I. Packer, die wordt gezien als de „grootvader” van het nieuwe calvinisme, is milder in zijn oordeel. De 86-jarige theoloog uit het Canadese Vancouver zegt „erg dankbaar” te zijn voor de herleving van het reformatorische gedachtegoed in de kringen rond predikanten als Tim Keller, Mark Dever, C. J. Mahaney en R. C. Sproul. „En er zijn meer gemeenten waar het gereformeerde geloof opnieuw ontdekt en gewaardeerd wordt.”

Toch kenmerkt het nieuwe calvinisme zich soms door „onvolwassenheid” en „jeugdig enthousiasme”, aldus dr. Packer. „Maar dat is onvermijdelijk bij jonge mensen. Ik geloof dat de gereformeerde leer Gods waarheid is, en zie de herleving daarvan als Gods werk. Daar ben ik dankbaar voor. Ik hoop dat deze beweging van kracht tot kracht zal voortgaan, en van de ene mate van wijsheid naar de andere.”

De Brits-Canadese theoloog spreekt de hoop uit dat de herleving van het gereformeerde geloof over vijftig jaar nog net zo sterk is als nu. „Daar bid ik voor, en ik zal deze wereld verlaten in het vertrouwen dat God alles tot een goed einde zal brengen.”

Dit is het eerste deel van een tweeluik over het ”nieuwe calvinisme”. Woensdag deel 2.

Nieuwe calvinisme

Geloof je dat God almachtig, heilig en soeverein is en de enige hoop voor totaal verloren en zondige mensen? Vind je dat de eer en heerlijkheid van God centraal moeten staan in de prediking en de eredienst? Dan ben je waarschijnlijk een calvinist.

De leer van de zestiende-eeuwse kerkhervormer Johannes Calvijn wordt in de Engelstalige wereld vaak samengevat met het woord ”Tulip”, een acroniem van ”Total depravity” (totale verdorvenheid), ”Unconditional election” (onvoorwaardelijke verkiezing), ”Limited atonement” (beperkte ofwel particuliere verzoening), ”Irresistible grace” (onweerstaanbare genade) en ”Perseverance of the saints” (volharding der heiligen).

Aanhangers van het ”new calvinism” grijpen terug op deze theologie en nemen vaak een open houding aan ten opzichte van de moderne cultuur. Volgens sommigen te open, vooral in het gebruik van muziek, film en literatuur. In ieder geval gaat de invloed ook de andere kant op: het Amerikaanse magazine Time schaarde het nieuwe calvinisme in 2009 in de top 10 van bewegingen en denkbeelden die de wereld de komende tijd zullen veranderen.