Voor de tweede keer deze week staan de Nieuwe Kerk en de Dam in het centrum van de belangstelling. De kranslegging bij het monument tegenover het Koninklijk Paleis is het eerste openbare optreden van het nieuwe staatshoofd na zijn inhuldiging afgelopen dinsdag. Ook premier Rutte woonde de herdenking op de Dam bij.

Voorafgaand aan de plechtigheid speelde de kapel van de Koninklijke Luchtmacht de compositie ”Tot de Doden”, een nieuw arrangement dat speciaal voor de herdenking is samengesteld uit muziek van diverse films.

De 16-jarige Roos Reinartz, winnaar van de dichtwedstijd ”Dichter bij 4 mei”, droeg haar gedicht voor. Het is gekozen uit 184 inzendingen van scholieren uit de provincie Utrecht, waar de wedstrijd dit jaar werd gehouden. De drie andere winnaars –Marit van Opstal, Reinier Overmaat en Jasmijn Seghers– dragen hun gedicht voor tijdens de herdenkingen in de voormalige kampen Vught, Amersfoort en Westerbork.

Op de Dam werden vijf kransen gelegd door de eerste generatie oorlogsgetroffenen.

Aansluitend sprak generaal P. J. M. van Uhm, voormalig commandant der strijdkrachten, wiens vader als militair in de Tweede Wereldoorlog vocht –onder meer tijdens de bevrijding van Nijmegen in 1944– en wiens zoon in 2008 omkwam tijdens de vredesoperatie in Afghanistan.

„Mensen kwamen in verzet, bestreden de onmenselijkheid. Zij moesten hun moed met de dood bekopen”, zei Van Uhm over de Tweede Wereldoorlog. „Op 16-jarige leeftijd keek ik om mij heen. De Tweede Wereldoorlog was over. Maar voor veel overlevenden ging de oorlog door. Velen voelen nog iedere dag het duister. Ik besefte: de strijd voor rechtvaardigheid is nooit over. De strijd voor vrijheid begint elke dag opnieuw.” En daarom ging Van Uhm het leger in.

„Ook mijn zoon besloot te dienen. Wat was ik trots. Hij sneuvelde. Voor een ander volk. In een ander land. Vijf jaar en zestien dagen geleden.

Twee weken na zijn dood stond ik hier op De Dam. Het was 4 mei 2008. Een moeilijk, confronterend moment. Maar ook een bewuste keuze. Dit monument, gewijd aan de nagedachtenis van alle Nederlandse oorlogsslachtoffers, maar ook de saamhorigheid hier op De Dam en in het land, het hielp mij. 4 Mei hielp mij koers te houden in die duistere dagen waarin dienen zo’n pijn deed. Ik hoop dat 4 mei ons allen helpt koers te houden.”

Na Van Uhms toespraak werd namens de Rijksministerraad een krans gelegd door premier Rutte, minister Hennis-Plasschaert van Defensie, staatssecretaris Van Rijn van VWS en de gevolmachtigde ministers Abath van Aruba, Pieters van Curaçao en Voges van Sint Maarten.

Nadat 68 kinderen van basisscholen in het stadsdeel Amsterdam-Centrum bloemen legden, opende het koningspaar het defilé langs de kransen aan de voet van het monument. Scouts en zeekadetten reikten bloemen aan.

Nieuwe Kerk

De herdenking werd voorafgegaan door een bijeenkomst in de Nieuwe Kerk. Ruim 1700 genodigden, vooral overlevenden en nabestaanden, woonden deze bijeenkomst bij. Pauline Broekema, auteur en journaliste, hield daar de 4 mei-lezing ”Geef mij onze klei maar!”

Broekema raakte door het verzets- en oorlogsverleden van haar familie geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog. Voor de NOS maakte zij hierover diverse reportages. Zij schreef het boek: ”Benjamin, een verzwegen dood.”

„De broer van mijn moeder, Pieter ter Beek, zat in het verzet en werd in november 1944 gefusilleerd”, vertelde ze. „Na zijn arrestatie vluchtten mijn grootouders en werd hun inboedel geroofd. Deze gebeurtenissen hebben het leven van mijn moeder in belangrijke mate bepaald.”

Ook haar vader voelde zich sterk betrokken bij oorlog en verzet. Hij was één van de oprichters van de Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen (OVCG).

Het Nationaal Kinderkoor onder leiding van Wilma ten Wolde verzorgde zaterdagavond de muzikale omlijsting van de bijeenkomst in de Nieuwe Kerk.

De jaarlijkse Dodenherdenking werd op veel plaatsen in het land gehouden. Prinses Margriet, prof. mr. Pieter van Vollenhoven en hun zoon prins Pieter-Christiaan waren –zoals elk jaar– aanwezig tijdens de plechtigheid op Militair Ereveld Grebbeberg bij Rhenen.

Discussie

De invulling van de Dodenherdenking is regelmatig onderwerp van discussie. Directeur-bestuurder H. Vuisje van de Stichting Joods Maatschappelijk Werk pleitte er woensdag in de Volkskrant voor op 4 mei alleen de gevallenen uit de Tweede Wereldoorlog te herdenken. De soldaten die na de jaren 1940-1945 zijn omgekomen, zouden op een ander moment moeten worden herdacht. De verbreding van de herdenking wordt door betrokkenen gezien als een miskenning van het unieke karakter van met name de Holocaust.

„Verzoening tussen slachtoffers en daders kan 364 dagen per jaar, maar niet op deze dag. Op 4 mei herdenken we dat Nederland bezet is geweest en dat veel Nederlanders zijn omgekomen”, zei voormalig directeur drs. R. M. Nafthaniel van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) zaterdagmorgen in de Volkskrant.

„Ik was erg blij met de duidelijke woorden van Nine Nooter van het Comité 4 en 5 mei. Ze zei eindelijk waar het om gaat: de slachtoffers. Meer dan de helft van de slachtoffers waren Joden. Je moet kunnen weten waar een racistische en antisemitische ideologie toe kan leiden. Daarin past niet het herdenken van de daders. Als je er van alles bij haalt, herdenk je uiteindelijk helemaal niks. De boodschap moet helder zijn. Ik ben blij dat het comité, na dat controversiële gedicht van vorig jaar, nu op haar schreden terugkomt.”

Nafthaniel sprak zaterdagavond tijdens de herdenking in Katwijk.

De gemeente Bronckhorst besloot ervan af te zien ook de omgekomen Duitse soldaten te gedenken. Dat gebeurde nadat het Comité Vorden Fout? deze week een betoging tegen het plan aankondigde. „De herdenking is tot een hutspot gemaakt waar allerlei andere oorlogen betrokken worden (Indonesië, Korea, Irak, Joegoslavië enz.)”, vindt de actiegroep. „Op 4 mei behoren alleen de slachtoffers van het naziregime voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog herdacht te worden.”

Vanwege de Dodenherdenking stonden de treinen om 20.00 uur twee minuten stil. Vliegtuigen mochten van 19.50 tot 20.03 uur niet opstijgen en tussen 20.00 en 20.03 uur niet landen.

Bevrijdingsdag

Zondagmorgen, op Bevrijdingsdag, spreekt oud-minister Hirsch Ballin in de Utrechtse Domkerk over de noodzaak vrijheid te borgen in afspraken en verdragen. Zijn lezing ”Vrijheid spreek je af” wordt onder anderen beluisterd door premier Rutte, staatssecretaris Van Rijn van VWS, de voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer en een tiental buitenlandse ambassadeurs.

Rutte ontsteekt zondagmiddag het Bevrijdingsvuur en geeft daarmee het startsein voor de veertien Bevrijdingsfestivals. In tegenstelling tot Koninginnedag worden Dodenherdenking en Bevrijdingsdag –helaas– niet verplaatst als de datum op zondag valt.

Koning Willem-Alexander, koningin Máxima, prinses Beatrix en premier Rutte wonen zondagavond het 5 mei-concert op de Amstel voor het Koninklijk Theater Carré in Amsterdam bij. Daar treden onder anderen de Marinierskapel van de Koninklijke Marine en het Brabant Koor op. Tijdens het concert worden aanwezigen met elkaar verbonden door een 600 meter lang vrijheidslint.

Prof. mr. Pieter van Vollenhoven woont zondag de jaarlijkse herdenkingsbijeenkomst in de Johannes de Doperkerk in Wageningen bij.

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei deelde op de Dam fakkels uit, in de vorm van een sticker en een speldje. Dat gebeurt ook tijdens de Bevrijdingsfestivals en het concert. In totaal worden tijdens de campagne ”Vrijheid geef je door” 1,7 miljoen fakkels verspreid.