Hoog torent de Lebuïnuskerk boven Deventer uit. Klokgelui verwaait over het woelige water van de IJssel. Een koude bries blaast over de rivier. Slechts af en toe komt de zon om de hoek kijken. Even maar.

In de uiterwaarden bruist het van de activiteiten. Grote shovels graaien in de plakkerige klei. Her en der in het landschap, op een steenworp afstand van de spoorbrug, zijn vier enorme molshopen verrezen. Daaronder liggen bommen, niet geëxplodeerd. Keurig gemarkeerd met vlaggetjes.

„Ik heb ze in de oorlog zien vallen”, vertelt Geert van Zanten (82) uit Deventer. „Angstig. Eerst zag je alleen zwarte stipjes, die echter snel groter werden. Dan wist je het: Weg, zo snel mogelijk de kelder in.”

De ooggetuige uit de Tweede Wereldoorlog weet de Engelse bommen exact te liggen. „De Duitsers vorderden een paard-en-wagen van een boer. Daarop laadden ze niet-ontplofte bommen en dumpten ze in een poel. Daar liggen ze nog altijd.”

Het waterschap Groot Salland is opnieuw op de explosieven gestuit bij de voorbereiding van het project Ruimte voor de rivier. De IJssel krijgt bij Deventer zes nevengeulen om het hoogwater beter op te vangen.

In de strook, pakweg tussen Deventer en Terwolde, liggen achttien Engelse bommen, weet omgevingsmanager Wim van Vilsteren van Groot Salland. „Zeven zonder ontsteking zijn er inmiddels geruimd, acht mét ontsteking worden vanaf morgen ontmanteld. Van drie andere weten we de exacte status nog niet.”

Bagger- en grondverzetbedrijf Boskalis mag de verbreding van de IJssel uitvoeren. Evenals het bommen ruimen. „We hebben enige ervaring”, zegt hoofd­uitvoerder Arnaud Pelle van de baggeraar.

Normaal gesproken stapelt Boskalis zo’n twintig tot dertig zeecontainers rond een gevonden bom. Voor de veiligheid. Deze aanpak is echter knap arbeidsintensief. „Met vier bommen heb je al snel zo’n 80 tot 120 containers nodig. Waar laat je die zo gauw als je te maken krijgt met hoogwater?”

Boskalis gooit het roer om. Het baggerconcern past in Deventer voor het eerst een nieuwe beschermingsconstructie toe, ontwikkeld in samenspraak met de EODD en TNO.

De constructie bestaat uit vier zeecontainers, zonder zijkanten en dak. Boskalis zet de containers op z’n kop. Vier op een rij. „Daarmee bouwen we een soort viaduct boven de bom”, legt hoofduitvoerder Pelle uit. Op de stellage plaatst Boskalis vervolgens hardhouten balken van 20 centimeter dikte. En 1,5 meter geel zand.

De beschermingconstructie krijgt één opening. Mocht het uitgraven van de explosieven onverhoopt misgaan, dan vliegen de scherven gecontroleerd één kant uit. Een zeecontainer voor de opening moet de grootste klap opvangen.

De nieuwe beschermingsconstructie is simpeler, sneller en goedkoper, stelt de hoofduitvoerder. „De oude methode kost bijna drie dagen werk per bom. Voor de nieuwe aanpak hebben we slechts één dag nodig.”

Het grote voordeel is verder dat de aannemer de constructie kan bouwen met gewone shovels en bulldozers. „Voor de oude methode hadden we altijd een stel telescoopkranen nodig.”

Een ander voordeel is dat er in bewoond gebied minder mensen behoeven te worden geëvacueerd in de zogenaamde schervengevarenzone, aldus Van Vilsteren. „In de oude opzet zouden in een straal van 250 meter tachtig woningen zijn getroffen. Nu slechts drie.”

Voor het ruimen van de bommen zijn drie dagen uitgetrokken. Van Zanten gaat niet kijken. „Ik heb genoeg bommen zien ontploffen.”