De boten deden sinds 2006 dienst als huis van bewaring voor illegale vreemdelingen in afwachting van hun uitzetting. Sinds enkele maanden zijn ze niet meer in gebruik. De Zaanse bajesboten verhuizen eerst tijdelijk naar Amsterdam, vertelt een woordvoerster van de Rijksgebouwendienst. Daarna worden ze vermoedelijk afgestoten via een openbare verkoop.

Justitie heeft de boten in ieder geval niet meer nodig, omdat er voldoende andere detentiemogelijkheden zijn. „En het is niet waarschijnlijk dat andere departementen ze kunnen gebruiken”, meent de woordvoerster. De boten tellen elk 150 tweepersoonscellen.

De pontons waren omstreden en regelmatig mikpunt van protestacties door de groepering Migranten Welkom. De actiegroep zag de boten als symbool van een repressief anti-migratiebeleid en een schending van de universele mensenrechten. In 2008 stonden zeven vermeende actievoerders voor de rechter wegens vernielingen. Ze werden vrijgesproken.

Ook Amnesty International toonde zich zeer kritisch over de behandeling van vreemdelingen op de boten, waar het detentieregime volgens een in 2008 verschenen rapport „beneden alle peil” was. De mensenrechtenorganisatie vond toen dat de boten zo snel mogelijk dicht moesten. In 2011 werden uit solidariteit met de gedetineerden ook maandelijks kerkelijke wakes georganiseerd.

In dat jaar ging de gemeente Zaanstad akkoord met verlenging van de aanvankelijke vergunningstermijn van 5 jaar, wat leidde tot verhitte debatten in de Zaanse gemeenteraad. De raad ging uiteindelijk nipt en schoorvoetend mee in het besluit, dat mede was ingegeven door de belofte van justitie om in Zaanstad een nieuwe gevangenis te bouwen.

Volgens een woordvoerder van de gemeente is die toezegging inmiddels omgezet in een definitief besluit. De bouw van een nieuwe gevangenis zou zich in een voorbereidende fase bevinden. Het huis van bewaring komt op bedrijventerrein Hoogtij langs het Noordzeekanaal.