Hoopvol reisden ze woensdag af naar het Binnenhof: een veertigtal thuishulpen uit Emmen en omgeving. Voor de zorgwerkers dreigt een fikse salarisstrop. Volgens Betty van Peursem, werkzaam bij de landelijk werkende thuiszorgorganisatie Thuiszorg Service Nederland (TSN), met in 2011 ruim 5600 voltijdsarbeidsplaatsen, eentje die kan oplopen „tot wel 150 euro” gederfde inkomsten per maand.

Hoe dat kon gebeuren heeft alles te maken met de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO), die op 1 januari 2007 van kracht werd. Huishoudelijke hulp regelen is volgens deze wet de taak van gemeenten. Ze gaan daarvoor contracten aan met thuiszorginstellingen, vrijwel altijd na een verplichte aanbestedingsronde.

Gevolg: sinds 2007 is de thuiszorg veranderd in een vechtmarkt. Toen gemeenten het huishoudelijk werk medio 2012 vanwege aflopende contracten opnieuw gingen aanbesteden, bleek er onder het WMO-gras bovendien een lelijk addertje te zitten verstopt. Tal van beroeps- en bezwaarprocedures, al dan niet gevolgd door rechtszaken, hadden intussen duidelijk gemaakt dat gemeenten bij het uitvoeren van de WMO een maximale beleidsvrijheid genieten. Een voorbeeld: een oudere die slecht ter been is, kan met verwijzing naar de WMO vragen om een scootmobiel, maar dat houdt niet in dat de gemeente verplicht is die aan te schaffen. Wat telt is dat de gemeente de persoon in kwestie „compenseert”; maatregelen treft, zodat hij weer zo goed mogelijk met de samenleving mee kan doen.

Die beleidsvrijheid indachtig kwam een aantal gemeenten, waaronder Emmen, op het listige idee om de huishoudelijke hulp aan te besteden als schoonmaakondersteuning. Thuiszorgkrachten inschakelen voor burgers die het eigen huis niet meer kunnen opruimen? Welnee, de schoonmaker bellen is genoeg.

Diverse thuiszorgorganisaties trokken zich daardoor uit de aanbestedingsronde terug. Andere zagen zich genoodzaakt hun thuiszorgers in te schalen als interieurverzorgers. Gevolg: ongeveer 500 thuishulpen die in 2012 nog voor de gemeente werkten, zijn dit jaar niet meer nodig. Het gros van de thuishulpen die de gemeente nog inschakelt, wordt volgens de schoonmaak-cao betaald. Van Peursem is een van hen.

Zo mogelijk nog zuurder dan voor haar is de list van Emmen voor SP-Tweede Kamerlid Leijten. Vorig jaar stemde de Eerste Kamer in met een SP-wet die voorschrijft dat gemeenten bij het aanbesteden van huishoudelijke hulp verplicht zijn te werken met een basistarief. Het is tot dusver de enige wet die de SP sinds 1994 door het parlement wist te loodsen.

Als uitgangspunt voor de wet nam de SP het ”Kwaliteitsdocument voor verantwoorde hulp bij het huishouden”, een soort convenant tussen gemeenten, werkgevers, werknemers en patiënten in de thuiszorg. Bij het vaststellen van het basistarief, zo redeneerde de partij, zou die overeenkomst leidend moeten zijn. Eerst bepaalt de gemeente wat goede thuiszorg is, vervolgens welk type thuishulpen daarvoor nodig is, daarna onder welke cao’s deze vallen, om ten slotte het geheel door te vertalen in het basistarief.

„Schoonmakers of uitzendkrachten inzetten in de thuiszorg kan nu niet meer”, concludeerde Leijten toen de wet van kracht werd. Toch wel, zo bleek woensdag. Striktgenomen doen gemeenten als Emmen niets 
verkeerd, zo hield verantwoordelijk staatssecretaris Van Rijn (PvdA, VWS) de Kamer namelijk voor.

Het venijn: de gemeentelijke beleidsvrijheid. Inwoners van Emmen die aangeven behoefte te hebben aan huishoudelijke hulp krijgen om te beginnen een schoonmaker over de vloer. Inderdaad, geen thuishulp maar een schoonmaakhulp die werkt volgens de schoonmaak-cao en niet is gebonden aan het kwaliteitsdocument. Contracten met ‘échte’ thuishulpen zijn er ook, maar de gemeente hoeft deze pas in te zetten als burgers aangeven dat de schoonmaakhulp niet genoeg is. En wat blijkt? Veel burgers zien inderdaad af van een beroep op aanvullende hulp.

Leijtens hoop en die van Van Peursem dat een Kamermeerderheid Van Rijn zal dwingen Emmen terug te fluiten, vervliegt snel. Alleen de PVV en GroenLinks zijn het met de SP eens dat wat Emmen doet niet kan. Gevolg: Emmen en andere gemeenten die dergelijke slimme constructies hanteren hoeven zich nauwelijks iets aan te trekken van de wet van de SP.

„Wij zijn de thuiszorg Emmen”, staat er op de actie-T-shirts die de thuishulpen van de Kamerbeveiligers moesten afgeven. „Nu dus niet meer”, zegt een vrouw uit het gezelschap terwijl ze gedesillusioneerd het Tweede Kamergebouw verlaat.