Voor zover er nog aanhangers zijn van de klassieke secularisatiethese –die ervan uitgaat dat de betekenis van religie in een moderne samenleving steeds kleiner wordt– moeten zij zich eens flink achter de oren krabben. In een uiterst moderne context vinden islamitische groepen nog altijd een voedingsbodem voor een orthodoxe invulling van hun religie.

Sterker nog, jonge moslims weten zich vaak in minstens dezelfde mate verbonden met de islam als hun ouders.

De grote vraag is natuurlijk hoe dat komt. Daarop geeft het SCP-rapport ”Moslim in Nederland”, dat vandaag verschenen is, niet echt een antwoord; het constateert vooral dat het zo is.

Het lijkt niet zo vreemd te veronderstellen dat die grote verbondenheid aan de islam mede een effect is van het vergrootglas dat sinds ruim tien jaar wereldwijd op moslims ligt. Na de aanslagen van 11 september 2001 barstte –terecht– de kritiek los: wat is het voor religie in naam waarvan duizenden burgers de dood in worden gejaagd?

Die kritische bejegening kreeg, in elk geval in het oog van veel moslims, soms hetze-achtige trekjes. Wie een baard droeg in combinatie met een oosters uiterlijk, was bij voorbaat verdacht.

Van de weeromstuit vluchtten veel moslimjongeren, die toch al worstelden met hun identiteit, in de relatief veilige bedding van hun geloof. En dan niet het slappe aftreksel dat pa en ma uit het Marokkaanse Rifgebergte er soms van hadden gemaakt, vermengd met allerlei pre-islamitische elementen, maar „back to the basics”; terug naar het begin.

Dat begin is Mohammed en de mensen die hem opvolgden, de zogeheten rechtgeleide kaliefen. Zij zijn ”al salaf al salih”, ofwel: de rechtvaardige voorouders. Van die benaming is de term salafisten afgeleid, een benaming voor de meest orthodoxe moslims die in sommige gevallen ook naar de wapens grijpen.

Nu maakt het rapport duidelijk dat een sterkere nadruk op de islam echt niet betekent dat zo’n beetje alle moslims in Nederland salafist geworden zijn. Steeds opnieuw benadrukken de opstellers dat er nog altijd een grote variëteit aan geloofsrichtingen binnen de islam gevonden wordt. Maar binnen die richtingen is één trend wel duidelijk: veel moslims nemen hun geloof –tegen de verwachting in– heel serieus.

Dat onderzoekers acht jaar geleden nog tot een andere conclusie kwamen –ze gingen er toen van uit dat moslims in Nederland snel zouden seculariseren– komt wellicht voor een deel ook door het onvolledige inzicht in het karakter van de islam. Dat is een totaalpakket dat ook het praktische leven door besnijdenis, halal voedsel en de ramadan verregaand bepaalt. Een scheiding van kerk en staat, die toch een belangrijke pijler is geworden onder het westers christendom, bestaat simpelweg niet in de islam. Ook een moslim die 
nauwelijks praktiseert, laat zich in de praktijk nog in sterke mate leiden door de islam.

In tegenstelling tot bij christenen lijkt er bij moslims veel minder sprake te zijn van privatisering van het geloof, constateert SCP-socioloog Joep de Hart in een reflectie op het rapport. In de islam is nauwelijks sprake van wat wel de „horizontalisering van het geloof is genoemd, waarbij allerlei orthodoxe leerstellingen worden gerelativeerd en godsdienstige gedragsregels worden opgevat als beleefde suggesties.” In de islam doet met niet aan „postmodern geknutsel in de religieuze hobbykelder. De moslimidentiteit bepaalt in zeer sterke mate het zelfbeeld, onder jongeren niet minder dan bij ouderen.”

De vraag blijft over wat de toekomst in petto heeft. Blijft de rol van de islam zo sterk? Ook daarover doet het rapport nauwelijks uitspraken.

Wel is er de constatering dat religieuze betrokkenheid van moslimmigranten niet minder wordt naarmate ze langer in Nederland zijn. Voor bijna iedere moslim in Nederland speelt het geloof nog altijd een belangrijke rol in zijn of haar leven. Redenen om aan te nemen dat dit snel zal veranderen, zijn er vooralsnog niet.