Gegijzeld door de Duitsers: dreiging van het vuurpeloton dagelijkse last
ROTTERDAM – Anderhalf jaar lang werd Leo de Waal (93) gegijzeld door de Duitsers. Samen met ongeveer 1200 anderen, veelal prominente personen. Morgen wordt er herdacht dat zeventig jaar geleden bij Woudenberg drie gijzelaars en twaalf gevangenen uit Kamp Amersfoort werden gedood.
Een verzetsdaad tegen de Franse spoorwegen doet de Duitse leider Hitler in 1941 besluiten dat er in meerdere landen mensen moeten worden gegijzeld. Deze personen moeten in feite als een verkapt menselijk schild dienen. Wanneer er opnieuw verzetsdaden worden gepleegd, zullen bekende landgenoten voor het vuurpeloton komen.
Ook in Nederland moeten er mensen worden opgepakt. Dat is tegen de zin van Seyss-Inquart, die vreest de Nederlanders met deze daad tegen zich in het harnas te jagen.
De Waal woont ten tijde van zijn arrestatie in Amsterdam. Hij mag een koffertje met wat kleren meenemen, maar weet niet waar hij heen wordt gebracht. Op een verzamelpunt ontmoet hij de predikant die een dag ervoor zijn broer heeft getrouwd. De Waal was zelf getuige bij dat huwelijk. Pas bij de verzamelplaats krijgt hij te horen dat de groep is gegijzeld. Ze moeten naar het Brabantse Haaren, maar de chauffeur van de vrachtwagen waarin ze zitten rijdt per ongeluk richting het Groningse Haren. Halverwege bemerkt hij zijn fout.
In Haaren wordt De Waal samen met de anderen ondergebracht in een rooms-katholiek seminarie. „Het terrein was afgezet met prikkeldraad en werd bewaakt door Nederlandse SS’ers.” De gijzelaars vormden volgens De Waal „een doorsnede van de Nederlandse bevolking, met een groot aandeel van prominente personen.”
De Waal zelf zit gevangen omdat hij kaderlid is van de Nederlandse Unie, een politieke beweging die in juli 1940 is opgericht om het moreel onder de Nederlandse bevolking hoog te houden. Wanneer de honderdduizenden leden tellende vereniging naar de zin van de Duitsers te weinig volgzaam wordt, komt er eind 1941 een verbod op de Unie. De drie oprichters zullen uiteindelijk bij de gijzelaars gaan horen.
Onder gevangengenomen personen zijn ook predikanten, priesters en politici, onder de naoorlogse minister van Financiën Piet Lieftinck en de latere premier Willem Schermerhorn. Ook Frits Philips, zoon van de oprichter van het elektronicaconcern Philips, zit gevangen. Er is vrij veel vrijheid. „Philips liet werknemers naar het kamp komen om een tennisbaan aan te leggen.” Om de spanning te verminderen, houden veel kampbewoners lezingen en colleges voor elkaar. Vooral de dreiging om te worden doodgeschoten vormt een dagelijkse last. De Waal omschrijft het als „de ruwe hand in de vijver die je kon pakken om je te fusilleren.”
De Duitsers laten al vrij spoedig gijzelaars vrij, omdat ze inzien dat de werkwijze kwaad bloed zet bij de Nederlandse bevolking. De overigen moeten naar het kleinere seminarie Beekvliet bij Sint Michielsgestel.
Na een mislukte aanslag op een Duitse trein in Rotterdam, worden er op 15 augustus 1942 bij Goirle vijf prominente gijzelaars gedood. Onder hen Willem Ruys, directeur van een grote rederij. Op 16 oktober 1942, na een verzetsdaad in Twente, moeten bij Woudenberg nog eens drie personen voor het vuurpeloton. Bovendien worden twaalf communisten die vastzitten in Kamp Amersfoort doodgeschoten. Het is de laatste keer dat mensen uit de groep gijzelaars worden vermoord.
De Waal zelf wordt met Kerst 1943 vrijgelaten. Hij gaat aan de slag bij het Rode Kruis in Den Haag, waarvan zijn vader penningmeester is.
Na de oorlog wordt het Comité Oud-Gijzelaars opgericht, dat later Stichting Gijzelaars Beekvliet en Haaren gaat heten. De Waal is enige tijd voorzitter van deze stichting. Elk jaar zijn er nog herdenkingen in Goirle en Woudenberg.