Bijna de helft van de staatsexamenkandidaten komt uit het voortgezet speciaal onderwijs (vso), dat zich richt op leerlingen met leer- en gedragsproblemen of een handicap. Daar hebben scholen geen examenlicentie, dus moeten ze hun leerlingen opleiden voor het staatsexamen. „Steeds meer leerlingen volgen speciaal onderwijs, wat deels onze groei verklaart. Bovendien maken zulke scholen een kwaliteitsslag: ze proberen hun leerlingen vaker voor een schooldiploma op te leiden in plaats van voor bijvoorbeeld praktijkcertificaten”, aldus Greet Snodijk, manager Staatsexamens van het CvE. Het aantal vso-kandidaten is in 4 jaar bijna verdubbeld: in 2008 hadden 1397 kandidaten zich aangemeld, dit jaar waren dat er 2746.

Het aantal ‘gewone’ staatsexamenkandidaten is met bijna de helft toegenomen: 2141 aanmeldingen in 2008 tegenover 3198 nu. „Ik denk dat dat deels door de economische crisis komt, waardoor mensen steeds meer waarde hechten aan een diploma. Als iemand geen diploma heeft, proberen ze dat via het volwassenenonderwijs of het staatsexamen alsnog te halen.”

Een typische kandidaat die niet van het vso komt, is begin 20, heeft zijn middelbare school niet afgemaakt, een paar jaar gewerkt en probeert nu alsnog een diploma te halen. Of hij of zij was eerder geslaagd voor het vmbo-tl, maar wil graag ook een havo-diploma om een betere kans te hebben op de arbeidsmarkt. Snodijk: „De kandidaten doen per vak examen, dus kunnen ervoor kiezen dit jaar een aantal vakken te behalen en volgend jaar met de andere helft aan de slag te gaan.”

Een kandidaat hoeft zich niet per se in te schrijven bij een school, maar mag zich ook zelfstandig voorbereiden. Toch maken veel leerlingen vaak lange lesdagen op een particuliere, vaak prijzige school om klaargestoomd te worden. „Je moet echt behoorlijk doortastend en zelfstandig zijn om je individueel voor te bereiden, zonder uitleg van een docent”, stelt Snodijk.

Een staatsexamenkandidaat maakt gedurende het schooljaar geen enkele toets, maar doet wel mee aan het centraal schriftelijk eindexamen. Daarnaast legt hij in juli per vak één mondeling examen af. Het gemiddelde van deze twee cijfers, soms aangevuld met een werkstukcijfer, bepaalt of een deelnemer slaagt of zakt voor het betreffende vak.