Kunstenaars maken stilte hoorbaar

Het is een paradox, zegt Kees Wisse. Voor het stilteconcert componeerde hij ”Sei still mein Herz” (wees stil, mijn hart), een veertig minuten durende compositie voor orgel en drie trompetten. „Dat roept misschien het beeld op van een orgel dat voluit gaat en waar bovenuit de trompetten schallen. Maar in dit muziekstuk laten de trompetten in allerlei variaties melodieën horen die afgewisseld worden met stiltes. Je kunt het vergelijken met het taptoesignaal dat de trompettist speelt tijdens de dodenherdenking op 4 mei. De stilte wordt er intenser door, krijgt een andere dimensie.”

Kees Wisse en Martijn Duifhuizen ontmoetten elkaar begin 2010 in Dordrecht bij het project ”Over kunst en reformatorisch enzo” van de Zeeuwse kunstenares Sela(c). Kees: „Sela(c) had de deelnemende kunstenaars ingedeeld naar kerkgenootschap en zodoende zaten Martijn en ik in hetzelfde zaaltje, dat van de Gereformeerde Gemeenten. Het klikte meteen goed omdat we een vergelijkbare visie op kunst hebben.”

Duifhuizen: „We hanteren beiden een moderne, abstracte stijl en verbinden die soms met de christelijke traditie waarin we staan.”

Wisse: „Ik voel me verwant met de 20e-eeuwse avant-garde. Mijn composities zijn te karakteriseren als hedendaags klassiek. In ”Sei still mein Herz” gebruik ik thema’s die als signalen klinken en steeds subtiele wijzigingen ondergaan. De stiltes zijn een wezenlijk onderdeel van het stuk.”

Duifhuizen: „Kees doet heel spannende dingen met muziek.”

Wisse: „De ademende akoestiek van de kerk draagt bij aan het effect dat de tijd trager lijkt te verlopen dan gewoonlijk.”

Duifhuizen: „Ons doel is niet de luisteraar te vermaken. Er is ook geen sprake van vervreemdende of schokkende ervaringen. Je zou het stilteconcert een bedachtzame oefening kunnen noemen, of een meditatie. De bezoeker raakt er heel sterk bij betrokken. Hij kan even afstand nemen van de hectiek van alledag. Het concert biedt een tegenwicht aan de klopjacht van de economische klok.”

Martijn Duifhuizen voegt aan het concert twee kunstwerken toe, die minimalistisch van aard zijn maar twee grote thema’s uit de kunstgeschiedenis verbeelden: ”Laatste avondmaal” en ”Laatste oordeel”. De kunstenaar gebruikte alleen zuiver goud en zwarte stof om deze thema’s vorm te geven. ”Laatste avondmaal” bestaat uit dertien rechthoekige panelen; elf zijn zwart met een gouden rand, één is helemaal van goud en één is helemaal zwart. Duifhuizen: „Dit is mijn voorstelling van Jezus Die met Zijn twaalf discipelen voor het laatst bijeen is. Ik heb geprobeerd de essentie van die gebeurtenis weer te geven. Christus is zuiver goud, kostbaar en onbetaalbaar. De gouden rand om de andere panelen symboliseert dat de discipelen in Christus zijn geheiligd, met uitzondering van Judas. De lichtval zorgt ervoor dat de afzonderlijke kunstwerken een eigen karakter hebben. De volgorde waarin de panelen worden opgehangen, kan variëren. Als Judas links van Jezus wordt geplaatst en de overige discipelen rechts, kun je er zelfs een variant van het laatste oordeel in zien: Jezus maakt dan scheiding tussen gelovigen en ongelovigen.”

”Laatste oordeel” heeft Duifhuizen vormgegeven met een installatie van vierkante panelen en twee banieren. De panelen –goudkleurig en zwart– komen op de grond te liggen. Eerst is het patroon chaotisch, maar verderop komt er structuur in: goud en zwart vormen aparte banen die zich in de erboven hangende doeken voortzetten. Duifhuizen: „Het begint met goed kijken, je openstellen, de tijd nemen om je te bezinnen. Pas als je je in een kunstwerk verdiept, gaat het leven.”

Duifhuizen erkent dat hij gevoelige thema’s aan de orde stelt. „Het is een spanningsveld. De abstracte weergave van het laatste avondmaal is voor sommigen uit de reformatorische kring misschien een stap te ver. Maar ik wil graag met eigentijdse vormen klassiek christelijke thema’s weergeven. Van huis uit ben ik vertrouwd met beelden uit de Russisch-Orthodoxe Kerk en uit de Italiaanse traditie. Ik vind het waardevol om daar mijn eigen interpretatie aan toe te voegen.”

Wisse: „Dat spanningsveld ervaar ik ook. Maar ik zie het niet als een probleem; ik probeer de mogelijkheden die er zijn te benutten, al bereik ik daar misschien geen groot publiek mee.”

Wisse nuanceert de christelijke cultuurkritiek van Hans Rookmaaker en Francis Schaeffer uit de jaren zestig. „Zij associeerden moderne kunst met chaos en angst. Dergelijke uitingen pasten volgens hen niet bij christenen. Ik denk dat het wat anders ligt. Abstracte kunst kan inderdaad een gevoel van vervreemding oproepen, maar dat hoeft niet. Wat mij betreft gaat het gewoon om een hedendaagse manier om iets kunstzinnig uit te drukken. Ook christenen kunnen daar gebruik van maken.”

Duifhuizen: „De mogelijkheid om dingen abstract weer te geven is een gave van de Schepper. Die mag je zo veel mogelijk uitbuiten.”

Wisse: „Het is toch fantastisch dat de menselijke geest dingen kan abstraheren? In de wiskunde gebeurt dat ook met allerlei formules.”

Duifhuizen: „Bij abstracte kunst gaat het er onder meer om dat je de kern weet te raken. De kijker moet wel meer zijn best doen om in dergelijke kunst thuis te raken. Het probleem is vaak dat mensen een gebrek aan inzicht hebben of zich geen tijd gunnen om goed te kijken. De groep die in moderne kunst geïnteresseerd is, is niet zo heel groot. In de gereformeerde gezindte wint figuratieve kunst het van abstracte kunst, al moet ik zeggen dat dit buiten deze kring soms ook het geval is.”

Wisse: „Ik vind het boeiend om mensen in aanraking te brengen met eigentijdse vormen van kunst, hun te laten zien dat er meer is dan dat het vertrouwde. Christenen kunnen wel eens het gevoel hebben dat ze worden bedreigd door allerlei ontwikkelingen. Ze reageren dan door zich naar binnen te keren en op te sluiten in een veilig bastion. Maar om te overleven is veelkleurigheid belangrijk en is het juist nodig om een open houding aan te nemen, om ook naar buiten te kijken.”

www.seistillmeinherz.com voor kaarten en programma.

Kunstenaars maken stilte hoorbaar

Geschiedenis

RD.nl in uw mailbox?