Prinses Juliana had het grootste gedeelte van de Tweede Wereldoorlog in een buitenwijk van de Canadese hoofdstad Ottawa gewoond. Op 19 januari 1943 werd prinses Margriet geboren in het Ottawa Civic Hospital.

Na de geallieerde invasie in Normandië in juni 1944 leek het einde van de oorlog nabij. Daarom vroeg koningin Wilhelmina haar dochter alvast naar Engeland te komen. Ze wachtte Juliana op toen die op 9 september in Londen landde. De drie dochtertjes bleven nog in Canada. De strijd duurde echter langer dan werd verwacht. Daarom keerde prinses Juliana in januari 1945 terug naar haar kinderen.

Toen ze in Engeland aankwam, was haar man net drie dagen weg. Op 3 september had Wilhelmina via Radio Oranje aangekondigd dat ze prins Bernhard had benoemd tot Bevelhebber der Nederlandse Strijdkrachten. Daarmee gaf hij leiding aan het verzet. Hoe de prins die functie op afstand –en zonder militaire ervaring– moest uitoefenen, was echter niet duidelijk.

Bernhard ging naar het Europese vasteland. Eerst bivakkeerde hij in een legerkamp, daarna nam hij ten zuiden van Brussel zijn intrek in kasteel Wittouck. Dat was onbewoond sinds het vertrek van de Belgische fascistenleider Léon Degrelle.

Op 17 september begon operatie Market Garden, maar voorlopig werd alleen het zuiden van Nederland bevrijd. Rond 23 november vestigde prins Bernhard zijn hoofdkwartier in Breda. Hij woonde tot april in een leegstaand hotel op landgoed Anneville bij het Brabantse Ulvenhout.

Prins Bernhard zag Duitsers lopen en beschoot hen

Op tweede kerstdag bezocht de prins het front bij Wamel. Toen hij op de Waaldijk een verrekijker aan zijn ogen zette, zag hij aan de overkant Duitsers lopen. Die gelegenheid liet hij niet aan zich voorbijgaan. Hij leende een geweer bij een wachtpost en schoot. „Jammer genoeg heb ik ze gemist en daar heb ik nog spijt van”, zei hij later. „Maar aan de overkant lieten ze de missers niet op zich zitten en we moesten snel plat op de grond gaan liggen, omdat we getrakteerd werden op een lading mortieren.”

Over de meelstreep

Intussen was koningin Wilhelmina nog in Engeland. Ze bezocht daar een kamp waar kinderen uit het bevrijde zuiden van Nederland waren opgevangen om aan te sterken. Ze voldeed niet helemaal aan de verwachtingen van haar jonge onderdanen: „Het was wachten op een statig schrijdende dame met een kroon op het hoofd en een hermelijnen lange kapmantel om. Toen kwam er een klein, donker gekleed oud vrouwtje voorbij met een raar hoedje op, en dat was koningin Wilhelmina.”

De vorstin reisde daarna naar België. Op 13 maart 1945 kwam ze, na vier jaar en tien maanden, terug in haar land. Bij het Zeeuws-Vlaamse dorp Eede stak ze de grens over. Die plaats had ze uitgekozen omdat Eede zwaar had geleden onder de bloedige strijd om het Leopoldkanaal.

Op de puinhopen van het verwoeste dorp was een nationale vlag geplaatst. Om de grensoverschrijding zichtbaar te maken, werd met meel een streep getrokken. Het meel werd natgemaakt om verstuiven te voorkomen. Om 12.29 uur stapte de vorstin over de streep. Er werd gejuicht. En gehuild. De koningin schreef later: „Na een ontroerende verwelkoming door de aanwezigen ging het Nederland in. Waar ik ook kwam, dezelfde aandoening en geestdrift. Overal bloemen, geschenken en attenties van allerlei aard.”

In Eede herinnert een monument aan die gedenkwaardige dag. Het werd op 13 maart 1954 –na precies negen jaar– door koningin Juliana onthuld.

Geteisterd

Vanuit Eede reed Wilhelmina naar Aardenburg, Sluis, Oostburg, Schoondijke, Breskens en IJzendijke. De verwoestingen maakten grote indruk op haar. Overal sprak ze met de zwaar getroffen bevolking. In IJzendijke kreeg de koningin klompjes voor haar zesjarige kleindochter Beatrix.

Wilhelmina kwam ook aan de overkant van de Westerschelde. „Het was een koude, onvergetelijke tocht”, schreef ze. „Welk een tragische aanblik bood nu het eens zo schilderachtige Walcheren: één groot watervlak zo ver men kon kijken, met overal verdronken torens en boerderijen, en bomen die geen jong groen meer zouden geven.”

Op 20 maart bezocht de vorstin ’s-Hertogenbosch. Haar komst werd uitbundig gevierd. „Gij kunt zich moeilijk voorstellen wat het voor mij betekent na bijna vijf jaar in scheiding voor het eerst weer op Nederlandse bodem te zijn”, zei de koningin. Ze had de zwaargehavende stad nog maar net verlaten toen er granaten insloegen. Zeven mensen kwamen om.

Auto

Nadat Apeldoorn op 17 april werd bevrijd, vestigde prins Bernhard zich twee dagen later met zijn militaire staf op Paleis Het Loo. Dat werd zijn hoofdkwartier. Zijn woonadres was Huis Spelderholt in Beekbergen, het kasteel waar rijkscommissaris Seyss-Inquart in 1944 had verbleven.

Bevrijders en bezetters spraken op 28 april in Achterveld over de aanvoer van voedsel naar de Randstad. Twee dagen later reed prins Bernhard naar het dorpje tussen Barneveld en Amersfoort om de tweede bespreking bij te wonen. Om Seyss-Inquart te sarren, kwam hij in diens favoriete Mercedes naar de conferentie.

Toen de prins na afloop naar buiten kwam, wachtten de zevenjarige Marietje en de negenjarige Corry hem op met een bos witte seringen. Ze feliciteerden Bernhard met de verjaardag van zijn vrouw.

Inmiddels waren de voedseldroppings begonnen: operatie Manna. Op 1 mei lieten 900 vliegtuigen voedselpakketten vallen, op tien verschillende plaatsen in de westelijke provincies. De volgende dag reden de eerste vrachtwagens van Wageningen via Rhenen naar Utrecht. Naast voedsel hadden ze ook steenkool en medicijnen in de laadbak.

Capitulatie

Koningin Wilhelmina was na haar bezoek aan Zeeland teruggegaan naar Engeland. Sinds april 1944 woonde ze in landhuis Laneswood in Mortimer, een eind ten westen van Londen. Op 2 mei 1945 vloog ze samen met Juliana in een Dakota naar Gilze-Rijen, waarna een militaire colonne haar naar landgoed Anneville bracht. Daar was schoonzoon Bernhard kort tevoren vertrokken. De vorstin verbleef er zes weken met haar adjudanten.

Intussen had in het Wageningse hotel De Wereld de capitulatiebespreking plaats tussen de Duitse generaal Blaskowitz en de Canadese generaal Foulkes. Prins Bernhard was erbij, en hij was de volgende dag ook aanwezig toen de beide officieren in de aula van de Landbouwhogeschool de afspraken ondertekenden.

De bevolking vierde feest en in Ulvenhout hielden de inwoners defilés voor de koningin. Eind juni of begin juli vertrok ze naar Den Haag. Het verblijf in Brabant werd afgesloten met een feest voor buurtschap Geersbroek.

Herenigd

Prins Bernhard ging na het vertrek van de bezetter op tournee door het bevrijde westen. Hij bezocht feesten en deelde onderscheidingen uit.

Op 2 augustus keerde prinses Juliana met hun kinderen vanuit Canada via Engeland terug op Nederlandse bodem. Op vliegveld Teuge wachtte prins Bernhard hen op. Juliana arriveerde samen met de tweejarige Margriet. Beatrix en Irene kwamen een kwartier later in het volgende vliegtuig.