Minister-president Rutte sprak donderdag opgetogen over het bezuinigingsakkoord dat na twee dagen van koortsachtig overleg tot stand is gekomen. Volgens Rutte was de gang van zaken ongekend in de parlementaire geschiedenis en hij prees de partijen die aan het akkoord hadden meegewerkt. Maar waar de fracties van ChristenUnie, GroenLinks en D66 kunnen zeggen dat zij hebben meegewerkt aan een begroting die voldoet aan de Europese tekortnorm, past de regeringspartijen en het kabinet een bescheiden opstelling.

Met het begrotingsakkoord is een belangrijke stap gezet om de overheidsfinanciën op orde te brengen. Over de snelheid waarmee het tekort wordt teruggebracht en de manier waarop dit gebeurt, verschillen de meningen, maar iedereen is het eens over de noodzaak van tekortreductie. Nederland is niet het enige land dat kampt met een te hoog overheidstekort, maar de mate waarin extra bezuinigingen nodig zijn is verrassend. De belangrijkste oorzaak is de tegenvallende economische ontwikkeling. Andere Noord-Europese landen, Duitsland voorop, presteren beter. De gesneuvelde coalitie mag zich dit aantrekken. Het relatief slechte conjunctuurbeeld in Nederland is terug te voeren op een aantal zaken waar het kabinet weinig aan heeft gedaan. De woningmarkt zit muurvast, mede door de onzekerheid over de hypotheekrenteaftrek. De werkloosheid is niet heel hoog, maar de tweedeling tussen de groep met vaste en relatief veilige banen en de groep van degenen die het moeten doen met tijdelijke contracten en veel onzekerheid belemmert een gezonde doorstroming op de arbeidsmarkt.

Aan een derde factor die de economische groei frustreert, het gebrek aan vertrouwen, heeft het kabinet zelfs bijgedragen. Door in zee te gaan met de PVV zijn tegenstellingen in ons land verscherpt en is de angst toegenomen over zaken die qua ernst eigenlijk meevallen. Maar ook andere niet-financiële factoren spelen een rol. De berichten over zichzelf verrijkende bestuurders bij woningcorporaties, het snoeien in het passend onderwijs en de gezondheidszorg en gebrekkig onderhoud aan het spoorwegnet hebben het maatschappelijk onbehagen versterkt. En een gebrek aan vertrouwen leidt tot een terughoudende consument.

In Den Haag wordt de rol van Europa wel eens versimpeld tot de eis dat het begrotingstekort teruggebracht moet worden naar 3 procent van het bbp. Maar de werkelijkheid is genuanceerder. ECB-voorzitter Mario Draghi, de Franse presidentskandidaat François Hollande en de Duitse bondkanselier Angela Merkel gaven afgelopen week nog aan dat de landen van de eurozone, behalve te bezuinigingen, maatregelen moeten nemen om het groeivermogen van de economie te vergroten. De volgende stap die gezet moet worden is dat er een groeipact wordt gemaakt dat perspectieven biedt en het vertrouwen in economie en maatschappij terugbrengt. Het zou mooi zijn als de volgende premier, à la de Amerikaanse president Barack Obama bij zijn verkiezing drieënhalf jaar geleden, de Nederlandse bevolking een optimistisch gevoel kan geven. Maar gelet op de nuchtere volksaard waarmee wij behept zijn, lijkt dat niet heel waarschijnlijk. Daarbij is de Nederlandse economie afhankelijk van de internationale conjuncturele situatie, en die blijft voorlopig zwak.

Toch is het, net als Duitsland eerder heeft gedaan, zeker mogelijk om onze economie structureel te versterken en te werken aan verbetering van onze concurrentiekracht. Dit kan door in onderwijs te investeren en/of door de lonen te matigen. Dit laatste dient met beleid te gebeuren, dus niet te veel bij laagste inkomens, aangezien dit zich direct vertaalt in een lagere consumptie. De voorgenomen btw-verhoging en de bevriezing van (ook lage) salarissen van ambtenaren, politiemensen en leraren lijken daarmee niet heel verstandig. Daarnaast is het belangrijk om initiatieven te ontplooien ten einde de groeiende groep zzp’ers meer sociale zekerheid te verschaffen. Hopelijk kunnen we bij het aantreden van een nieuw kabinet, liefst snel na de verkiezingen, zeggen „Yes, we can!”

De auteur schrijft op freelancebasis over ontwikkelingen in de economie en op de financiële markten.