In de discussie over de bezuinigingen wordt van diverse kanten gewezen op de rol van de financiële markten. President Knot van De Nederlandsche Bank stelde deze week dat uitstel van bezuinigingen wat hem betreft uit den boze is. Als het begrotingstekort niet snel genoeg wordt teruggebracht, zouden marktpartijen negatief kunnen reageren, met een stijging van de kapitaalmarktrente als gevolg. Eerder waarschuwde VNO-NCW-voorzitter Wientjes dat een neerwaartse bijstelling van de AAA-rating van de Nederlandse staatsschuld zal leiden tot fors hogere rentelasten voor de overheid.

Vooralsnog betaalt de Nederlandse overheid juist een in historisch opzicht zeer geringe rentevergoeding. De lage rente is, net als in Duitsland, een gevolg van de vlucht naar veiligheid, die veroorzaakt werd door de financiële crisis. De ongerustheid van Knot en Wientjes betreft dan ook niet zozeer het absolute rente­niveau, maar eerder het verschil met de (lagere) rente die de Duitse overheid betaalt op haar staatsleningen. Dit verschil is toegenomen, wat ongetwijfeld te maken heeft met ons hogere begrotings­tekort.

Maar minstens zo belangrijk is dat de Duitse economie groeit, waar die in ons land kwakkelt. Daarbij is de vrees gerechtvaardigd dat de economie verder terugzakt als forse bezuinigingsmaatregelen worden doorgevoerd. Deze week werd bekend dat de consumptieve bestedingen in januari verder afnamen, waarmee de een jaar eerder ingezette neerwaartse trend werd voortgezet. Vooral aan duurzame goederen wordt weinig besteed. De markt voor nieuwe auto’s stort in.

Een cruciale rol is hierbij weggelegd voor het consumentenvertrouwen. De consument reageert op dalende huizen­prijzen, negatieve berichten over de pensioenen en de oplopende werkloosheid. Nieuwe bezuinigingen dreigen het vertrouwen verder omlaag te brengen. Is het een kwestie van eerst door de zure appel heen bijten? Volgens DNB-president Knot komt het consumentenvertrouwen weer terug als mensen duidelijkheid krijgen over de bezuinigingen. Een einde aan de onzekerheid zal, zo meent Knot, uiteindelijk een positief effect op de economische groei hebben.

Maar de zwakke consumptie is niet alleen terug te voeren op het geringe vertrouwen. De harde realiteit is dat het beschikbaar inkomen van huishoudens vier jaar achtereen is gedaald. Knot en anderen wijzen terecht op de noodzaak van hervormingen in de economie: woningmarkt, arbeidsmarkt en sociale zekerheid dienen aangepast te worden om onze economie toekomstbestendig te maken. Maar hervormingen zullen pas op termijn de situatie verbeteren. Het consumentenvertrouwen komt er niet al snel mee terug.

Daarbij komt dat de Nederlandse bevolking zich niet alleen zorgen maakt over de economie, maar volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau ook over onverdraagzaamheid in de samenleving, asociaal gedrag en andere sociale problemen. Belangrijk is om een perspectief te schetsen van een gezonde economie én van een samenleving waar men graag wil wonen. Vooralsnog lukt het Rutte niet om het sentiment te doen keren.

Voor zowel bezuinigingen als hervormingen geldt dat deze noodzakelijk zijn, maar met de nodige voorzichtigheid dienen te worden doorgevoerd. Angst voor een negatieve reactie op de financiële markten als het tekort wat minder snel wordt teruggebracht, is onterecht. Marktpartijen en ratingbureaus staren zich niet blind op dat ene percentage van het begrotingstekort. Ook het opkrikken van de economische groei is in hun ogen belangrijk.

Hervormingen om de economie te versterken zijn van belang voor de lange termijn. Voor de korte termijn is het cruciaal dat het consumentenvertrouwen niet verder afneemt. De premier drukt zich graag uit in de Engelse taal. Al te rigoureus snijden in voor de burger belangrijke zaken zoals onderwijs en gezondheidszorg is in dit opzicht ”penny wise, pound foolish”. Dan maar een jaar later het tekort onder de Europese norm brengen.

De auteur schrijft op freelancebasis over ontwikkelingen in de economie en op de financiële markten.