De bezoeker staat oog in oog met Rotterdammers uit de negentiende en twintigste eeuw en met een groot aantal religieuze leiders van nu. Het resultaat is een uniek en eigentijds stadshistorisch document, waarin de diversiteit aan religieuze stromingen in multicultureel Rotterdam zichtbaar wordt gemaakt.

Terug in de tijd worden uit de museumcollectie onder meer (zelf)portretten getoond van Rotterdamse kunstenaars en van vooraanstaande Rotterdamse families. Daarnaast heeft het museum de fotografen Tamar de Kemp en Lidwien van de Ven opdracht gegeven om religieuze leiders van nu in Rotterdam te portretteren. Dat heeft een indrukwekkende portrettengalerij opgeleverd van onder anderen pastoors, imams, dominees, rabbijnen en rooms-katholieke en hindoestaanse priesters.

Van de Ven fotografeerde leiders van de islam en van het Jodendom. De Kemp heeft een fotogalerij ingericht van leiders die behoren tot de overige niet-westerse geloven en tot het christendom. Beiden hebben de religieuze leiders zelf benaderd. Ze spreken in de toelichting op hun werk van „oog in oog [staan] met Gods dienaren.”

In een bij de tentoonstelling behorend boekje schilderen ze de stad als een lappendeken van religieuze stromingen. „Tienduizenden gelovigen komen samen in kerken, synagogen, moskeeën, tempels, huiskamers en afgehuurde zaaltjes.”

Geschat wordt dat Rotterdam alleen al meer dan tachtig verschillende migrantenkerken heeft. Moskeeën schieten als paddenstoelen uit de grond. In 1980 waren het er vijf, amper vijftien jaar later al meer dan dertig.

Zonder vooropgezet plan begonnen beide fotografen met het maken van een dwarsdoorsnede van religieus Rotterdam. Volgens hen was dat niet eenvoudig. Toen ze aan hun opdracht begonnen, hadden de gebeurtenissen van de beruchte elfde september een schaduw over een bepaald deel van de religieuze stromingen geworpen. Uit angst voor polarisatie en sensatiezucht hield een aantal de deur dicht. Toch wisten de fotografen met geduld en met een persoonlijk bezoek de argwaan weg te nemen: deuren die recent op slot waren gegaan, gingen weer open. Bij de Marokkaanse moskeeën bleef de deur echter hermetisch dicht.

De fotografen kozen ervoor de religieuze voormannen te fotograferen in de door hen zelf gewenste kleding en op hun werkplek. Zo zien we een scala aan kledingstijlen en aan leiders die statigheid uitstralen of mijmerend in kleermakerszit op de grond zitten.

Opmerkelijk is dat op een fotopaneel linksboven het portret prijkt van de vrijzinnige predikant van de Laurenskerk, ds. T. Noorman. Helemaal rechtsonder kijkt de hervormd-gereformeerde predikant van de Pelgrimvaderskerk van Delfshaven, ds. P. L. de Jong, de bezoeker aan. Een kennelijk onbedoelde aanduiding van hun kerkelijke ligging. Helaas wordt laatstgenoemde dienaar des Woords steevast De Jonge genoemd.

Dat in grote delen van Rotterdam de ontkerkelijking grote gaten heeft geslagen, is een ding dat zeker is. Er worden meer kerken afgebroken dan moskeeën gebouwd. Toch heeft de christelijke afbraak niet overal even hard toegeslagen. Dat blijkt uit een gesprek met ds. De Jong. Zijn kerk wordt wel degelijk goed bezocht en opvallend genoeg door veel jonge mensen. Een van de redenen daarvoor is volgens hem dat mensen die enige tijd geleden buiten de kerk zochten naar andere vormen van spiritualiteit, nu weer hun weg terug naar de kerk vinden. De behoefte aan een netwerk van gelijkgestemden en het gemeenschappelijk beleven van rituelen ligt daar volgens hem aan ten grondslag.

Er gebeurt veel in Delfshaven. De eveneens aan de Delfshavense Pelgrimvaderskerk verbonden missionair predikant ds. H. van Dolder zit regelmatig met alle in de wijk vertegenwoordigde religies om de tafel. Volgens hem is zo’n beraad uniek in Nederland. „Niet om te pogen elkaar te bekeren of om te wijzen op de juistheid van de eigen leer, maar om elkaar te informeren over wat er speelt binnen de verschillende geloofsgemeenschappen.”

Ook dat is een belangrijk aspect van het religieuze leven in Rotterdam, hoewel niet afgebeeld.

N.a.v. ”Oog in oog, portretten van Rotterdammers”; historisch museum Het Schielandshuis, Korte Hoogstraat 31, Rotterdam; tentoonstelling geopend tot 19 oktober; info: www.hmr.rotterdam.nl