Eerst was een fundamentalist een –met name Amerikaanse– protestant die geen water bij de wijn deed wat zijn geloof betreft. Maar dat veranderde toen islamitische fundamentalisten het nieuws gingen bepalen. Geweld en fundamentalisme kwamen op één lijn te staan.

Maar is dat wel terecht? Nee, zegt godsdienstpsycholoog Joke van Saane. Ze is medeontwikkelaar van de zogeheten fundi-test, een zelftest die op de site van dagblad Trouw door bijna 18.000 mensen werd ingevuld. Geweld speelt voor de meeste ‘fundi’s’ helemaal geen rol.

Vandaag verscheen, naar aanleiding van de test, een boek over fundamentalisme in Nederland (”De fundi-factor van Nederland. Op zoek naar hedendaags fundamentalisme”; uitg. Meinema ). Daarin analyseert Van Saane de resultaten van de zelftest. Haar grote ontdekking: een fundamentalist is lang niet altijd religieus. „Vaak betreft het mensen die hun blik op de werkelijkheid niet ter discussie stellen, maar die tegelijk niet gelovig zijn.”

Dat klinkt als de Breiviktypes.

„Ja, die horen er zeker bij. Maar ook de verlichtingsfundamentalisten. Ze bannen net als sommige gelovigen andere denkbeelden uit. Hun denkstructuur bepaalt welke boeken ze mooi vinden, welke krant ze lezen en welke vrienden ze kiezen.”

Dat is toch ook niet zo gek? Je staat ergens voor of niet.

„Dat zeg ik zelf eigenlijk ook. Een relatief hoge score op de test zou psychologisch gezien een gezonde score kunnen zijn. Een zekere mate van fundamentalisme biedt mensen zekerheid, en dat is iets waar alle mensen naar op zoek zijn. Pas wanneer je boven een bepaalde drempel komt, gaan lijnen tussen jou en de andere groep wel heel strak worden, met discriminatie en uitsluiting tot gevolg.”

Hoe hoog is uw eigen fundi-factor?

„Ik heb zelf de test niet gedaan; omdat ik hem zelf heb ontwikkeld, vind ik hem voor mezelf niet betrouwbaar. Maar ik zie mezelf als een gematigde fundamentalist. Een overzichtelijke wereld en een bijbehorend levenbeschouwelijk beeld vind 
ik belangrijk, maar tegelijk wil ik wel open blijven naar anderen toe. Een fundi-light, eigenlijk.”