Velen wisten het meteen: natuurlijk was de aanslag op een aantal regeringsgebouwen in Oslo werk van fundamentalistische moslims. Toen vrijdagavond stukje bij beetje het profiel van de dader duidelijk werd, viel het door velen in alle oppervlakkigheid gecreëerde daderbeeld echter compleet in duigen.

Een blonde Noorse man, de 32-jarige Anders Behring Breivik, bleek verantwoordelijk voor de moordpartij. Speurend op internet wist het journaille al spoedig te melden dat de dader geen islamitische sympathieën koestert, maar zichzelf beschouwt als een conservatieve christen.

Het feit dat Breivik zich –onder meer in een lijvig manifest– presenteert als christen, roept de nodige vragen op: Legitimeert de Bijbel dergelijk moorddadig optreden? Is het christendom wel zo veel vredelievender dan de islam? En hoe zit het eigenlijk met de vele geweldsteksten in de Bijbel? Ze staan er toch maar; hoe moeten we die interpreteren?

Wie zich voor een antwoord op deze vragen laat leiden door datgene wat er in de seculiere pers en op internet wordt betoogd, zou zichzelf –uitzonderingen daargelaten– kortweg tevreden moeten stellen met de volgende redenering: Ten diepste verschilt het christendom niet zo veel van het islam. Achter een vredelievende façade kan er wat geweld betreft ook bij fundamentalistische christenen –zij die zich in alles nog laten leiden door de Bijbel– heel wat mee door.

De gangbare redering verbaast drs. A. Versluis niet – hij is christelijk gereformeerd predikant te Nieuw-Balinge en werkt aan een dissertatie over het oudtestamentische gebod om de Kanaänitische volken uit te roeien (Deut. 7). „Het verwijt dat de Bijbel, en dan met name het Oude Testament, geweld oproept, is al heel oud en komt elke keer weer terug. Het verwondert me dus niet dat dit verband wordt gelegd. Het is in dit kader echter volstrekt ten onrechte.”

Drs. Versluis: „Wij kunnen het Oude Testament niet lezen zonder het Nieuwe Testament. Wij leven in een andere heilshistorische situatie. Dit heeft geleid tot verschillende verschuivingen. Zo wordt geweld in het Nieuwe Testament nadrukkelijker in Gods hand gelegd en uitgesteld tot het laatste oordeel.”

Ondertussen staan er wel bijzonder gewelddadige teksten in het Oude Testament. Wat hebben die ons te zeggen?

„Inderdaad, er staan volgens een telling in het Oude Testament meer dan honderd teksten waarin God uitdrukkelijk bevel geeft om mensen te doden. Het gaat dus niet om een detail.

Deze teksten laten zien dat God de Heilige is, geheel anders dan wij. God is te vrezen. Zijn oordeel over zonde en onrecht is huiveringwekkend. Dat is een onderdeel van de Bijbelse prediking. Het Bijbelse gegeven dat God gericht houdt over zonde en onrecht is in onze tijd niet populair, maar wel wezenlijk voor het Bijbelse Godsbeeld.

Tegelijk is Gods oordeel niet willekeurig: het is een reactie op menselijke zonde. De radicaliteit van Gods oordeel is voor velen, ook kerkmensen, aanstootgevend. Uiteindelijk brengt het tot de vraag of wij een God willen accepteren die de zonde straft. In het licht van het Nieuwe Testament kunnen we daarover alleen spreken wanneer we het gericht zien dat God aan Zijn eigen Zoon heeft voltrokken.”

Mag een christen geweld gebruiken om Gods wil te helpen verwezenlijken?

„Christenen worden opgeroepen tot een geestelijke strijd met geestelijke wapens. In Efeze 6, het hoofdstuk over de geestelijke wapenrusting, wordt als enige offensieve wapen het zwaard genoemd. Dat zwaard is Gods Woord. Het gaat niet om een strijd met mensen van vlees en bloed, maar met de geestelijke machten.

De Heere Jezus laat in Zijn sterven zien dat Zijn Koninkrijk 
niet met het zwaard wordt gevestigd. Petrus moet in Gethsémané zijn zwaard opbergen: 
Zij die het zwaard opnemen, zullen erdoor vergaan. De Heere wint geen mensen door geweld, maar door Zijn Geest.”

Waarin verschilt het Bijbels spreken over geweld van het islamitische spreken over geweld?

„Er zijn tenminste twee wezenlijke verschillen. De christelijke theologie leest de Bijbel als een geschiedenis en brengt de historische afstand in rekening; de islam niet. In het christendom wordt het Oude Testament nooit op zichzelf gelezen, maar altijd in context, als onderdeel van de heilsgeschiedenis en in relatie met het Nieuwe Testament.

Een tweede verschil: het moslimfundamentalisme wordt gedragen door een gemeenschap die geweld verheerlijkt. Ik ken geen enkele christelijke predikant, theoloog of christelijke opinieleider die het beroep op de Bijbel van de Noor Breivik overneemt of zijn daad ook maar enigszins goedkeurt. Christenen in onze cultuur die de Bijbel serieus nemen, gebruiken Gods Woord nooit als legitimatie om zelf geweld te gebruiken.”

Hoe gebruikt Breivik de Bijbel?

„Zijn Bijbelgebruik is nogal selectief. In het gedeelte van het manifest waar hij expliciet ingaat op de Bijbel, verwijst hij vooral naar teksten die oproepen tot oorlog, die het recht van zelfverdediging aantonen en die spreken over God als Strijder. Hij gaat niet in op de vele teksten die geweld veroordelen of op de vraag of christenen het recht hebben om met geweld bepaalde doelen te bereiken. Zijn schrijven wekt sterk de indruk dat hij enkele teksten heeft gezocht als rechtvaardiging voor iets wat hij toch al wilde doen.”

Is Breivik een christen?

„Breivik noemt zichzelf christen, vrijmetselaar en nog een heleboel dingen meer. Of iemand echt christen is, wordt duidelijk uit zijn leven: aan de vruchten kent men de boom. De Heere Jezus zegt het in de Bergrede glashelder: een christen mag geen wraak nemen, maar zal zijn vijanden liefhebben en voor hen bidden (Matth. 5:38-44). Die noties kom ik bij Breivik nergens tegen. Dood en verderf horen thuis bij de duivel. De liefde van Christus brengt volstrekt andere vruchten voort.”