Dat er sprake was van continuïteit tussen de regeringsverklaring die Balkenende in juli vorig jaar aflegde en de verklaring die hij woensdag uitsprak, is niet verbazingwekkend. In beide coalities zijn CDA en VVD vertegenwoordigd, waarbij de christen-democratie, gezien de grootte van de partij, de stevigste vinger in de pap heeft.

Een groot aantal maatregelen, zoals het herstel van de economie, sanering van overheidsuitgaven, hervorming van de sociale zekerheid en gezondheidszorg, kwam in beide verklaringen ruimschoots aan bod. Dat is tenslotte de ruggengraat van Balkenende I en II. Zelfs GroenLinks-fractievoorzitter Halsema moest constateren dat er sprake is van continuïteit tussen de twee kabinetten-Balkenende.

Maar er zijn ook duidelijke verschillen. Dat heeft te maken met de derde coalitiepartner. In het eerste kabinet-Balkenende was nieuwkomer LPF aangeschoven. Dat leidde tot veel aandacht voor veiligheid, een speerpunt van Herben en consorten. Dat thema was woensdag vrijwel afwezig.

De derde coalitiepartner in het tweede kabinet-Balkenende, D66, heeft met succes gepleit voor extra aandacht voor het milieu, voor extra uitgaven bij Onderwijs, voor bestuurlijke vernieuwing en voor een positievere houding ten aanzien van Europa. Die elementen waren in de jongste regeringsverklaring van Balkenende wel aanwezig.

Het meest in het oog springende verschil tussen de regeringsverklaringen was de toon. In juli vorig jaar was die ambitieus en gedreven. Het ging om nieuwe politiek. De regering zou gaan werken aan „herstel van vertrouwen” om de onderstroom „van onvrede, van onbehagen en geschokt vertrouwen” weg te nemen. ”Duidelijkheid en daadkracht” was het motto waar Balkenende mee schermde. „We staan een Rotterdamse aanpak voor: het is dus handen uit te mouwen. Geen woorden maar daden. We willen aan de slag. We gaan aan de slag”, zo oreerde Balkenende bijna een jaar geleden.

Zo sprak Balkenende woensdag niet. Nu is de LPF tijdens de laatste kamerverkiezingen in januari met tweederde gekrompen, maar de ontevredenheid in de samenleving over onveiligheid, over gebrek aan integratie en over lange wachtlijsten in de zorg, is niet verdwenen. Iedereen die zijn oor te luisteren legt op verjaardagsvisities weet dat. PvdA-leider Bos constateerde dan ook dat de politiek blijkbaar weinig heeft geleerd van het politieke rumoer van de afgelopen anderhalf jaar.

De gedrevenheid en de ambitie die uit de eerste regeringsverklaring sprak, was woensdag afwezig. Dat bleek ook bij het thema waarden en normen. Vorig jaar sprak Balkenende elke burger direct aan met de slogan: ”Fatsoen moet je doen”, woensdag kwam het thema wel aan de orde, maar veel gematigder, minder ambitieus.

Ook hier zal de afwezigheid van de LPF een rol spelen, maar niet alleen dat. De huidige minister van Financiën heeft enkele maanden geleden enigszins badinerend laten weten dat de eerste regeringsverklaring van Balkenende wat hem betreft „te veel tegeltjeswijsheden” bevatte. De premier heeft dat blijkbaar goed in zijn oren geknoopt, maar daarmee verliest het kabinet naar de samenleving toe een stukje slagkracht. Het waren niet alleen de LPF-stemmers die snakten naar een nieuwe politieke cultuur in Nederland. De beweging die toen in gang is gezet, gaat nu als een nachtkaars uit.

Dat gevoel wordt versterkt omdat een aantal problemen waar de samenleving vandaag mee worstelt niet aan de orde kwam. Zo wijdde Balkenende geen woorden aan de wachtlijsten in de zorg en het islamitisch fundamentalisme, dat nog groeiende is.

Wat in de regeringsverklaring van Balkenende woensdag ook afwezig was, is een terugblik op de vorige kabinetsperiode. De nieuwe premier begint daar meestal mee en bedankt de vorige bewindslieden voor hun inzet en blikt kort terug op het gevoerde beleid. Vorig jaar juli sprak Balkenende waarderende woorden over Kok en diens beleid, maar woensdag was dat er niet bij. Nu is een groot aantal bewindslieden overgegaan van het eerste naar het tweede kabinet-Balkenende, maar een korte terugblik, desnoods een kritische, had niet misstaan.