Van Marijnissen hadden ze geen ander commentaar verwacht. Wat het kabinet waarschijnlijk wel hoofdpijn bezorgt, is dat het door de SP vertolkte gevoel veel breder in de samenleving leeft: Dit kabinet is asociaal.

Dat de minister-president nog voor de beëdiging van zijn kabinet begonnen is met ’teambuilding’, kan daarom in de toekomst van grote betekenis blijken te zijn. Balkenende II moet zich instellen op zware maatschappelijke weerstand. Eensgezindheid over het te voeren beleid en goede onderlinge contacten tussen de bewindslieden zijn voor zijn kabinet van levensbelang. Hard beleid kun je alleen voeren als er zo min mogelijk barstjes in de coalitie zitten.

Dat het om hard beleid gaat, staat buiten kijf. De cumulatie van bezuinigingsmaatregelen zal de komende vier jaar door elke burger in zijn portemonnee gevoeld worden. Kwetsbare groepen in de samenleving heeft het kabinet bij zijn ingrepen niet ontzien. Helder voorbeeld zijn de eigen bijdragen voor ziekenfondsverzekerden, die er voor velen diep inhakken. Wel spreekt het kabinet over compensatiemaatregelen. Wanneer die maatregelen echter veel later ingaan dan de eigen bijdragen, levert dat op korte termijn voor velen een flink inkomensverlies op.

Maar is het beleid daarmee asociaal? Met die woorden moet je voorzichtig zijn. De vraag kan alleen eerlijk beantwoord worden als je alle alternatieven overziet. Dat er bezuinigd moet worden, staat voor iedereen als een paal boven water. Bij de hoogte van het te bezuinigen bedrag, een slordige 15 miljard, had ook de PvdA zich tijdens de eerste formatieronde al neergelegd. Rest de vraag of de manier waarop nu bezuinigd wordt, veel anders kan. Wie dat weet, mag het zeggen.

Dat Marijnissen het etiket asociaal onterecht op tal van maatregelen van dit kabinet plakt, staat in elk geval vast. Als voorbeeld kan het alom verguisde plan van Balkenende II gelden om WAO’ers die jonger dan 45 jaar zijn, volgens nieuwe, scherpere criteria te laten herkeuren. Asociaal, vindt de SP, want deze mensen kunnen helemaal niet werken. Het nieuwe keuringsregiem leidt ertoe dat ze in de bijstand terechtkomen. En zelfs die uitkering krijgen ze niet als het om mensen gaat die een werkende partner hebben. Dan treedt immers de zogenaamde partnertoets van de Bijstandswet in werking. Asociaal!

SP’ers en andere linkse rakkers slaan hier op twee punten de plank mis. Het eerste punt is hun vooronderstelling dat alle mensen die een uitkering ontvangen, die uitkering ook terecht ontvangen. Die gedachte gaat al te zeer uit van het goede in de mens. Hij is net zo min waar als de stelling dat de meeste mensen die een uitkering ontvangen profiteurs zijn, die, als ze willen, best kunnen werken. De waarheid ligt ergens in het midden.

Een kabinet dat zijn best doet via nieuwe wetgeving diegenen die werken kúnnen uit het systeem te filteren, is niet verkeerd bezig. Het is een gezond uitgangspunt dat burgers de plicht hebben in hun eigen onderhoud, en in dat van hun gezin te voorzien. Wie door ziekte of ongeval in het geheel niet meer kan werken, heeft in het Nederlandse systeem recht op een WAO-uitkering. Dat is prima. Maar het is niet vreemd of asociaal die uitkering te beperken tot mensen die helemaal niet meer kunnen werken. Mensen die hun oude beroep niet meer uit kunnen oefenen maar met een ander ambacht nog wel degelijk hun brood kunnen verdienen, mogen daartoe best verplicht worden.

Een tweede punt waarop critici van het nieuwe beleid mistasten, is hun verwijt dat mensen die in de toekomst geen recht meer hebben op een WAO-uitkering, ook een bijstandsuitkering aan hun neus voorbij zien gaan omdat hun man of vrouw een goed inkomen heeft. Hier steekt de merkwaardige moderne grondgedachte de kop weer op dat ieder volwassen individu in principe financieel onafhankelijk zou moeten zijn. Op deze gedachte is een groot deel van de Nederlandse sociale zekerheid gebouwd.

Toch heeft de politiek dit nooit in extremo door kunnen of willen voeren. Gelukkig niet. Een echtpaar dat AOW ontvangt, ontvangt niet twee keer zoveel als een alleenstaande 65-plusser. En een bijstandsuitkering krijg je alleen als alle andere inkomensbronnen zijn opgedroogd en je geen echtgenoot/echtgenote hebt die geld in het laatje brengt. Dat moet vooral zo blijven. Het is niet asociaal, maar zowel christelijk als sociaal te noemen als directe familierelaties voor elkaar zorgen, ook in financieel opzicht.

Dat alles wil nog niet zeggen dat het allemaal koek en ei is met de WAO-voorstellen van dit kabinet. Vanuit het principe van de rechtszekerheid valt er best kritiek op te leveren. Een belangrijk punt is dat de WAO een verzekering is, waarvoor mensen premies betalen. Tegenover die premies staat een bepaald recht: in die of die omstandigheden krijgt u een uitkering. Tussentijds de criteria veranderen, is niet sterk. Dat moet je als overheid op zijn minst goed motiveren.

Vervolgens is het het meest zuiver om nieuwe regels alleen voor nieuwe gevallen te laten gelden. Als het in bepaalde omstandigheden toch onvermijdelijk is om mensen die al in de WAO zitten te herkeuren volgens de nieuwe regels, misstaat het niet voor deze groep van ’oude gevallen’ eventuele vervelende gevolgen van herkeuring wat te verzachten. Bij wijze van overgangsmaatregel.

CDA en D66 willen die kant op. Een bewijs van een slappe rug, zoals Zalm misprijzend roept? Het element van bezwijken onder maatschappelijke druk zit er bij CDA en D66 zeker in. Maar dat is niet het enige motief dat hier speelt. Rechtszekerheid en eerlijk omgaan met burgers zijn hier eveneens aan de orde. En die uitgangspunten zouden toch ook de VVD aan moeten spreken.